Historia shqiptare vellahe

Prejardhja Vëllahe në dokumentet Bizantine

Emrat e vendëve te Greqisë franke në shekullin XIII-të
Histroria Vëllahe: miqësija shqiptaro-vëllahe vijim nga antika ?
Pse është e rendësishme te diskutojmi për miqësinë shqiptaro-vëllahe ?

Gjatë periudhes së Mesjetes, filluan levizjet e medhaja të akspansionit me ekpedita te largëta, posaqerishtë gjatë kohës së Kryqzatave i vën françezët në kontakte të ngushta me vendet e huaja e të largëta në lindje, lindjen greke, sirinë e arabinë. Të shtyër nga këto eksplorime u vëndosen në këto vende dhe kur ia arrinin të iu japin emra te rinjë këtyre vendeve apo keshtjellave që i ndertonin, në te shumten e rasteve iu ruhej emri i vjetër por duke ia pershtatur emrin për nevojat e tyre në gjuhën frenge. Pra bëhëj një pershtatje e emrit, jo si transmetim shkrimi nga origjinali por me deformimet qe iu pershkruhej gojarishtë nga arsyjet të ndonjë interpretimi te gabuar, ose ndegjim i keqkuptuar dhe në disa raste, iu lehtësohej që këtyre emrave t'iu ipej kuptimi perafersishtë në frengjishte.

Njihën format e shumë emrave te vendëve në Greqi permes frengjishtes, në Greqinë qendrore si edhe Peloponez ku duke u bazuar nga numri i shumtë i teksteve të kësaj periudhe pra, në shekullin e XIII të e XIV-të sipas rrefimeve të pushtimit të Konstantinopojes nga françezët nga Geofrua si dhe Rober Klari në tekstet si: Libri i pushtimit të principatës së Amores(Morejes) tekste te çmuara për detajet e veçanta ku gjejmi edhe format greke të këtyre emrave te vendeve që perputhen edhe me frengjishtën:Një kategori e këtyre toponimeve jo aqë te shumta e që janë te perkthyera nga emertimet greke por që janë te veçanta, si, Nisi, që shtrihet tek delta e lumit Pamisos ku më parë ky vendë quhej Ille(ose Isle) nga koha e princave te Mores, Voukolia=Beukolia, tani është perkthyer si Boveries. Siderokatro bëhët =Kastel de Ferr.(keshtjella e hekurit shq.) Klisura bëhët Klozyrë, shuë më lehtë për tu shqiptuar sepse ruajnë dy zanoret e njëjta.
=Aetos=Kastelo della Akila, =Beroe=Veroj, bëhët Verrë(qelqi) por gjithashtu edhe me me emrin tjetër Berua.
=Larisa, bëhët =Larsë,
=Mégara bëhët =Mégre( e n'hallshme) por edhe në kronikat tjera=Meguare.
=Tebë bëhët =Estive që thuhet Stivas, poashtu edhe Athenes ia ndrrojnë emrin duke e quajtur;=Setines.
Nganjëherë kopjimi i shkrimit bëhëj duke i ndryshuar disa gerrma greke në fillim të emrit ose mbarim; Tek deti marmara qyteti Pigae(burimi) bëhët për françezët=Spigas dhe pershtatur si Espigas.
Viset malore të Arkadisë që grekët e quanin Skorta, nga francezët emrohët Eskorta, Stenimakos që gjëndet në Traki, bëhët Estenemak kurse Skutari bëhët Eskyter, Egripos bëhët Nigrë.

Zoom in (real dimensions: 611 x 495)Image
Blakia=Vlakia ose Megalo Blachites dhe Bizanti
Mirëpo kemi edhe raste te habitshme ku pershtatja thjeshtohet dhe mbi letër emri i atij vendit sikur se zhduket dhe merr një emër krejt tjetër, Gritzena bëhët Grit, krejtë e thjeshtë, ndërsa Kizimos bëhët Krusemont.
Motoni bëhët Moson, në një dokument tjetër Itaka bëhët Tiaki nê njê tekst katalanë, e pershkruar si Siaki.
Samalet bëhet Dimalet, Simatre=Dimatre, Garsiki=Gardiki, ku s=është zëvendësuar me "d"...
leopadion=Lyper, Strophadia=Trofaria ose Trefar. Lakedemon=Kremoni...
Xeromero=Zeromera; Tsakonia=Shakoni; Andritsena=Andrishina; Tsurulon=Shurlot;
Disa toponime qê kishin tingllimin sllavishë, permes Vellahëve pa dyshim, që e hasim edhe emrin e provinces së tyre te shkruar Blaquia=Vlakia, ku emrat e tyre perfundonin gjithëmonë me "itsa" këtyre emrave iu hiqet "itsa" dhe zëvendësohej me "ice" që shqiptohet "ise" Vostitsa=Vostice; Bodonitsa=Bondonnis; (me siguri nga "Vodonica(ujishte); Toporitsa=Toporic(is) në fr; shkruhet Toporice(Toporisë);
Nikitsa=Nekiz; Tzoja=Joja(Zhoja);
Poashtu edhe ne te kundërten, emrave françezve nga grekët ndryshohën; Jean=Tzaç; Cherpini=Tzerpini;
Tsakonia=Shakuani;
Gastuni=Gastuan; Mani=Menjë;
Majna= Menjë, qe te dy te shqiptuara pa dyshim Manjë.
Mirëpo ka mbetur edhe një numer i madh i emrave te fshatrave te pa identifikuara me emertime sllave si Andriçina; Ligniçina; Kopriniç; veligurt=Makri Plagui; Nga francezët pelqehej shetitja rreth bregut Kalamatë, Gardiki dhe Lutra deri tek Val-Kalami , pastaj Druges, Mikromani Ille=tani Nisi dhe Kalamata deri tek Koron dhe deri tek keshtjella Bofort ku me tej në male jetonin sllavonët e pa rehatshëm.(siç e cekem më lart, Megalo Blachites=Vakia nuk duhet ti konsiderojmi sllavë edhe se flisnin gjuhët sllave)
Në lindje malet e Esklavonve=Tajget, me kurora bore e ndajnë fushen pjellore të Kalamatës nga vallja me ullishte e limona aty ku shtrihet qyteti Kremon dhe që dominon kështjellën Misitra. Në lindje ngritet Sigo=Zoyeç(lisi) i Shakonisë(chaconie) banuar me fise që nuk nenshtrohën lehtë.

Prejardhja Arumune

Kolonia arumune e Dobrugjes duket se ka një prejardhje më të vjetër se ajo që ndodhet në Serbi e Bullgari.
Kantiz i cili i ka marrur burimet nga Lejean, ai jep në vitin 1868 shifren rreth 123 000 frymë, dhe ai konstaton se, popullêsija arumune e Dobrugjes, edhe në munges te mbeshtetjes së shkollimit nga administrata serbe, ky komunitet vijon te zhvillohet dhe te rritet, mbrenda 5 vitesh ka fituar popullësi 20% një rritje e konsiderushme.
Arumunët transdanubianë pra në Rumani janë rreth 200 000, një shifer e perafert.
Arumunët e Maqedonisë, te quajtur me emrin Tzinxarë, ose Valak të pergjysmuar,
(KouToêXapi) ose vellahët e zinjë (Kapaêaoi) jetojnë në regjionet malore te pashkeluara ku rrallë ndonjë udhëtar ka patur rastin ti shkeli këto vende.
Né pepiqemi që permes këtij libri, pa qellime tjera perpos njoftimit me një libër të thjeshtë bibliografik, disa pika te pa njohura nga etnografia europiane.

E kemi thënë se, udhëpershkruesit rrallëherë kanë folur për rumunët e Epirit, të Thesalisë, e të Maqedonisë. Mirëpo ata kanë folur mjaftë që të na zbulojnë ekzistencën e tyre, por, jo aqë te mjaftueshme që të kemi një ide te sakët të perhapjes së tyre gjeografike.
Historianët te cilët janë marrur nga besimi i të dhanave te pakompletuara, nuk kanë mundur të bien në një pajtim mbi prejardhjen e kësaj popullsije të veçantë, dhe as lidhjet e tyre me me Rumunet e anes së djathtë të Danubit.
Janë te njohura der me sot tri forma ende te mbështetura nga autor te ndryshëm për te spjeguar se si janë vendosur kjo popullsi në jug te Ballkanit te cilët flasin gjuhën rumune.
Në sistemin e parë(formen e parë) te mbrojtura nga Thunmann, arumunët e maqedonisë janë pasardhësit e Trakëve te vjetër te cilët kishin marrur nga kolonizusit ushtarakë të Romes antike gjuhën latine. Perndryshe, nuk kanë patru asnjë lidhje direkte me Rumunet e Karpateve.
Nga ky opinion i dyti pra, mbeshtetur edhe nga Kolonel Lake, ata kanë te njëjten origjinë si popullsija rumune e Dakisë, te cilët ishin ndarë prej tyre rreth shekullit të IX ose X-të dhe u shperngulen në Ballkan.
Një opinion tjetër, i treti, i zhvilluar së pari nga Engel dhe i rimarrur nga Rosier, e konsideron shpernguljen e kësaj popullsije nga Dacia nën sundimin e Aurelianit ( Aurélien Lucius Domitius Aurelianus, empereur romain (270-275). Né en Illyrie ... ) si të kompletuar: Dakët e latinizuar në Daki u terhoqen krejtësishtë nga atje dhe u vendosen në brigjet e lumit Danub, (anes Bullgare te sotme) te cilët kthehen në vendin e tyre në Daki (rumani) në shekullin e XI-të pas krishti, do thotë, pas 700-800 vitësh !

Kthimi i tyre nuk nuk ndodhi në mënyrë masive siç kishin ardhur në këto vende dikur 800 vite më parë, do thotë qê nga shekulli i III-të pas krishti dhe kthimi i tyre nê shekullin XI-të? .. pra, një grup prej tyre mbeti në Ballkan që forojnë sot komunitetin arumun të Olimpsisë dhe shpatijet e maleve Pinde.
Këto tri forma opinionesh neve na duken te papranueshme dhe ne tentojmi ti shtojmi edhe opinionin e katertë;
Zoom in (real dimensions: 800 x 320)Image

Né mendojmi se, në kohën kur u terhoqen kjo popullsi nga Dakia në kohën e Aurelianit, pra shekullin e III-të pas krishti, arumunët ndahën në dy grupe: njëri grup u vëndos në Moesi(mizië) e tjetri grup kerkonte strehim në skajin e Karpateve. Ne nuk mudn ta spjegojmi në mënyrë aqë të perputhur sipas kronikave te Nestorit e as nga letra e papes Gregori IX i cili dergon letër mbretit Bêlla IV, e as emrin e qytetit Szatmâr Németi, i pershkruar në shekullin e X-të që në rumanishte thueht Satit Mare, ose =katundi i madh=(perkthimi ne vijim)...

Ngjajshmëria mes dy dialekteve na jep një ide për të perfunduar se, kjo ndarje e Arumunve në dy deg nuk mund të ishte edhe aqë e vjetër, mirêpo ata që kanë patur rastin që ti studiojnë fshatrat rumun, mendohet pra se kjo është e mundshme.
Asnjë popull nuk ka treguar rezistenc aqë të madhe, duke ditur se rumunët jetojnë në mesin e racave të ndryshme dhe nuk u shuan, jo vetëm se iu ofruan një rezistenc paqësore, ku as sllavët, as gjermanët as grekët e as hungarezët nuk triumfuan mbi ta, mirëpo perkundrazi, ata fituan territore mbi fqinjët e tyre.

Studimet që ne deshirojmi ti ndermarrim mbi rumunët e pertej Danubit neve ndosht a do të na mundësoje të njihëmi me idet e reja natyrishtë që të ndryshohën bindjet e deritanishme, por as duke mos insistuar t'ua paraqesim opininin tonë.
Qëllimi yni pra është thjeshtë, të përgatitët vijimi i për studime atyre që do vijnë pas neve dhe t'i njohim ata, me një fjalë, të njihën me punimet tona rreth këtij syzheu nga ky publikim.
Autori i parë që ne e permendëm më lartë ishte Tunmann i cili i ka perkushtuar një studim të gjatë dhe fortë interesante mbi rumunët dhe shqiptarët.
Tumanni i konsideron rumunët si pasardhës të Trakve dhe shtyhët të dëshmoje këtë opinion më ndihmën e të gjitha të dhanave që ka mbledhur në lidhje me Vëllahët në perandorin e Bizantit. Ai zbulon dy fjalë rumune të shkruara nga Theofani në fund të shekullit VI-të pas krishti.
"Torna, torna frate" fjalë të cilat mbesin shumë te kundershtuara. Pepos këtyre ideve që ai është perpjekur të na bindi, hipotez kjo e cila sot më nuk mund të mbrohët.
Megjithate Tumanni i ka dhën shkencës një fjalor grek-rumun-shqip, të publikuar në Venedik në vitin 1770, i cili sot nuk gjëndet, vetëm nëse ai ka marrur kujdesin që ta ribotoje.
*Johann Thunmanns, ordentlichen Lehrers der Beredsamkeit und Philosophie auf der Universitàt zu Halle, Untersuchungen ûber die Geschichte der ôstlichen europâischen Vôlker. £rster Theil. Leipzig, bel Siegfried Lebrecht Grusius, 1774, ia-8o.

Pra ky fjalor, për të cilin do flasim më tej, na bën të njohur gjuhën e thjeshtë(vulgare) të folur para një shekulli (do thotë nga 1700-1770) nga rumunët e Maqedonisë: ky fjalorë është kompozuar pa asnjë pretendim shkëncor dhe për këtë arsyje njihët si dokument i sakët.
Hulumtimet e Trumannit u rishikuan në vitin 1808 nga një rumun i Maqedonisë, George Rosa i cili e botoj në Pest(Budapest) një pasqyrim të vogël mbi të njêjtin syzhe.

 =====================================
 Emrat e vendeve te Greqisë dhe Shqipërisë franke

Gjatë periudhes  së Mesjetes, filluan   levizjet e medhaja të  akspansionit  me ekpedita te largëta,  posaqerishtë  gjatë kohës  së  Kryqzatave i  vën françezët në   kontakte  të  ngushta me vendet e  huaja  e të largëta në lindje, lindjen  greke, sirinë e arabinë. Të  shtyër  nga këto eksplorime u vëndosen   në këto vende dhe kur ia arrinin të  iu japin emra te rinjë  këtyre   vendeve apo keshtjellave  që i  ndertonin, në  te   shumten e  rasteve iu ruhej emri i vjetër  por   duke ia  pershtatur emrin  për  nevojat  e tyre në  gjuhën frenge.  Pra bëhëj një  pershtatje e emrit, jo  si transmetim shkrimi nga   origjinali por me  deformimet qe iu  pershkruhej  gojarishtë nga  arsyjet   të ndonjë interpretimi te gabuar,  ose ndegjim i keqkuptuar dhe në  disa raste, iu lehtësohej  që  këtyre   emrave   t'iu ipej kuptimi  perafersishtë në frengjishte.

Njihën format e  shumë emrave te  vendëve në Greqi përmes   frengjishtes, në  Greqinë  qendrore  si edhe Peloponez  ku duke u  bazuar nga  numri i shumtë i  teksteve të kësaj periudhe pra, në  shekullin e XIII të e XIV-të  sipas  rrefimeve të pushtimit  të  Konstantinopojes nga françezët nga  Geofrua si dhe Rober Klari në  tekstet si: Libri i pushtimit të  principatës së Amores(Morejes)  tekste te çmuara për detajet e  veçanta  ku gjejmi edhe format  greke të këtyre emrave te vendeve  që perputhen edhe me  frengjishtën:Një  kategori e këtyre    toponimeve jo aqë  te shumta  e që  janë  te perkthyera nga emertimet  greke  por që janë te veçanta, si,  Nisi, që  shtrihet  tek delta e lumit  Pamisos  ku më parë  ky vendë   quhej Ille(ose Isle)  nga koha e  princave te Mores,  Voukolia=Beukolia, tani është   perkthyer si Boveries. Siderokatro   bëhët =Kastel  de Ferr.(keshtjella e  hekurit shq.) Klisura bëhët Klozyrë,  shuë  më lehtë për  tu shqiptuar  sepse  ruajnë dy  zanoret e njëjta.
=Aetos=Kastelo della Akila,  =Beroe=Veroj, bëhët Verrë(qelqi)  por  gjithashtu edhe me me  emrin  tjetër Berua.
=Larisa, bëhët =Larsë,
=Mégara  bëhët =Mégre( e  n'hallshme)  por edhe në kronikat   tjera=Meguare.
=Tebë  bëhët =Estive që thuhet  Stivas, poashtu edhe Athenes  ia   ndrrojnë  emrin duke e  quajtur;=Setines.
Nganjëherë kopjimi i shkrimit bëhëj    duke i  ndryshuar disa  gerrma  greke në  fillim të  emrit ose  mbarim; Tek deti marmara qyteti  Pigae(burimi)  bëhët  për   françezët=Spigas  dhe pershtatur si  Espigas.
Viset malore  të Arkadisë që  grekët    e  quanin  Skorta, nga francezët  emrohët Eskorta, Stenimakos  që    gjëndet në Traki, bëhët Estenemak  kurse Skutari  bëhët Eskyter,  Egripos bëhët Nigrë.
Mirêpo kemi edhe raste te  habitshme  ku pershtatja   thjeshtohet   dhe mbi letër emri  i   atij vendit sikur  se  zhduket dhe  merr një  emër krejt tjetër, Gritzena  bëhët Grit, krejtë  e  thjeshtë,  ndërsa Kizimos bëhët Krusemont.
Motoni bëhët  Moson, në    një   dokument tjetër Itaka bëhët Tiaki  nê njê  tekst katalanë, e  pershkruar   si Siaki.
Samalet  bëhet  Dimalet,  Simatre=Dimatre, Garsiki=Gardiki,  ku s=është  zëvendësuar  me "d"...
leopadion=Lyper,  Strophadia=Trofaria  ose  Trefar.  Lakedemon=Kremoni...
Xeromero=Zeromera;  Tsakonia=Shakoni;  Andritsena=Andrishina;  Tsurulon=Shurlot;
Disa  toponime qê kishin tingllimin  sllavishë, permes  Vellahëve  pa   dyshim, që e hasim edhe emrin e  provinces  së tyre te shkruar  Blaquia=Vlakia, ku emrat e tyre   perfundonin gjithëmonë  me "itsa"  këtyre emrave  iu  hiqet "itsa"  deh  zëvendësohej me "ice" qê  shqiptohet "ise"  Vostitsa=Vostice;  Bodonitsa=Bondonnis; (me  siguri  nga "Vodonica(ujishte);  Toporitsa=Toporic(is) në  fr;  shkruhet Toporice(Toporisë);  Nikitsa=Nekiz; Tzoja=Joja(Zhoja);
Poashtu edhe ne  te kundërten,  emrave  françezve nga grekët   ndryshohën; Jean=Tzaç;  Cherpini=Tzerpini;
Tsakonia=Shakuani;  Gastuni=Gastuan; Mani=Menjë;  Majna= Menjë, qe te dy te  shqiptuara pa  dyshim Manjë.
Mirëpo ka mbetur edhe një  numer i  madh i emrave te fshatrave te pa  identifikuara  me emertime sllave si  Andriçina; Ligniçina; Kopriniç;  veligurt=Makri Plagui; Nga  francezët pelqehej  shetitja rreth  bregut Kalamatë, Gardiki dhe Lutra   deri tek Val-Kalami , pastaj Druges,  Mikromani  Ille=Nisi  dhe Kalamata  deri tek Koron dhe deri tek  keshtjella Bofort  ku me tej në male  jetonin   sllavonët e pa rehatshëm.
Në lindje malet e  Esklavonve=Tajget, me kurora   bore, e ndajnë fushen pjellore të  Kalamatës nga  vallja me  ulishte e  limona aty shtrihet qyteti Kremoni  dhe që  dominon kështjellën  Misitra. Në lindje ngritet  Sigo=Zoyeç(lisi) i  Shakonisë(chaconie) banuar  me   fise që  nuk nenshtrohën lehtë.

Nga citimet e Ana Komnentit hasim emrin Albanon  rreth 1113  por, ne do mendonim se, me siguri është pershtatur sipas këtij emri "albanon" në "arbanon" ?
Mirpo kur erdhen Anzhuinët  që nga 1275  në  Shqipëri ky vend mori emrin Arbanurum latinishtë por nga frankët ishte =Arbanon= por athua se çka kuptojmi me këtë emër ?

Si e shohim më lartë, frankêt ua ndrronin emrat vendve që i pushtonin, e  shohim se  ç'ndodhi me Greqinê dhe shembulli nê More na jep te kuptojmi  se edhe emri Arbanon ështê  i ardhur nga frankët dhe për këtê  arsyeje mundohemi ta gjejmi domethenjën e emrit "arban" apo "arbans" deri tek emri perfundimtar i  Shqiperisë Arbania dhe fundit ARBANIA.
Me  emrin Bian= kuptohëj tek ligji i mbretnisë Anzhuine  një e drejtë tatimi nga baronët e  vedit te cilat këta duhej ti paguanin Anzhuinve.Kjo taks pra  quhej "bien"  do thotë; "më takon  me te drejtë" trashegimsije. Njashtu edhe territoret e Shqipêrisë u bën pron e Anzhuinve pasi mori nê pushtim Sicilinë dhe kjo e drejtë mbi Shqiperinë iu takonte Anzhuinve sepse Roberti i Sicilisë  e kishte pushtuar më parë Shqiperinë  në kohen e Normanve nga Guiskardi.

Tani këtu e sjellim spjegimin e emrit Arbanoni nga i  cili  rrjedh edhe emri  i shtetit shqiptar mesjetar që nga shekullin XI-të, nxjerrur  nga Fjalori Enciklopedik shqiptar.
ARBANONI(Albanoni): Emri  mesjetar ivendbanimit të shqiptarëve, në burimet  bizantine përmendet për  herë  të parë në shekullin   XI-të, kurse  në  burimet latine jepet në trjtat Albanum, Arbanum, Arbania, Albania, ndërsa  me metatezë  në burimet  sllave  quhej Raban dhe në  shkrimet  më  të  vjetra  shqipe quheheshin Arbenë, Arberë.
Në fillim emertimi Arbanon-Albanon shtrihej  mbi viset në Lindje e  në  veri-lindje  të Durrësit dhe në Perendim të Ohrit  e të Dibrës, duke përfshirë kështu bërthamën fillestare ku gjeografi Ptolemeu, në shekullin II e  vendos fisin ilir Albanoi nga i cili  me  sa  duket  ka marrë emrin treva.
Emertimi Arbanon në  fillim kishte kështu një  kuptim etniko-gjeografik.
Një variant i fillimit të shekullit XII të eposit francez «Kënga e Rolandit»   jep shkas për  të menduar se që në fillim të shekullit XI-të  emërtimi  «Albeinë» i cekur aty  në këtë tekst, përfshinte nte edhe Durrësin  që  francezët e  quanin (Duras)   e Vlorën (Talantë)*(ng.Kreksi), dhe  krahinat midis tyre.
Në shekullin XII-të emërtimimi Arbanon-Raban  përfshinte edhe krahinat malore veriore të Pultit.
Në shekullin XI-të përmendet edhe peshkopata  Arbanon qendër e  së cilës mendohët të ishte Kruja.
Në shekullin XIV-të emërtimi nga  Arbanon=në (Arbanas)  fillon duke u përgjithësuar, perfshiu treva të banuara nga shqiptarët që nga Tivari e Prizreni  e  deri në krahinat e çamerisë.
==============================================
Emrat e vendeve te Greqisë dhe Shqipërisë franke

Gjatë periudhes  së Mesjetes, filluan   levizjet e medhaja të  akspansionit  me ekpedita te largëta,  posaqerishtë  gjatë kohës  së  Kryqzatave i  vën françezët në   kontakte  të  ngushta me vendet e  huaja  e të largëta në lindje, lindjen  greke, sirinë e arabinë. Të  shtyër  nga këto eksplorime u vëndosen   në këto vende dhe kur ia arrinin të  iu japin emra te rinjë  këtyre   vendeve apo keshtjellave  që i  ndertonin, në  te   shumten e  rasteve iu ruhej emri i vjetër  por   duke ia  pershtatur emrin  për  nevojat  e tyre në  gjuhën frenge.  Pra bëhëj një  pershtatje e emrit, jo  si transmetim shkrimi nga   origjinali por me  deformimet qe iu  pershkruhej  gojarishtë nga  arsyjet   të ndonjë interpretimi te gabuar,  ose ndegjim i keqkuptuar dhe në  disa raste, iu lehtësohej  që  këtyre   emrave   t'iu ipej kuptimi  perafersishtë në frengjishte.

Njihën format e  shumë emrave te  vendëve në Greqi permes   frengjishtes, në  Greqinë  qendrore  si edhe Peloponez  ku duke u  bazuar nga  numri i shumtë i  teksteve të kësaj periudhe pra, në  shekullin e XIII të e XIV-të  sipas  rrefimeve të pushtimit  të  Konstantinopojes nga françezët nga  Geofrua si dhe Rober Klari në  tekstet si: Libri i pushtimit të  principatës së Amores(Morejes)  tekste te çmuara për detajet e  veçanta  ku gjejmi edhe format  greke të këtyre emrave te vendeve  që perputhen edhe me  frengjishtën:Një  kategori e këtyre    toponimeve jo aqë  te shumta  e që  janë  te perkthyera nga emertimet  greke  por që janë te veçanta, si,  Nisi, që  shtrihet  tek delta e lumit  Pamisos  ku më parë  ky vendë   quhej Ille(ose Isle)  nga koha e  princave te Mores,  Voukolia=Beukolia, tani është   perkthyer si Boveries. Siderokatro   bëhët =Kastel  de Ferr.(keshtjella e  hekurit shq.) Klisura bëhët Klozyrë,  shuë  më lehtë për  tu shqiptuar  sepse  ruajnë dy  zanoret e njëjta.
=Aetos=Kastelo della Akila,  =Beroe=Veroj, bëhët Verrë(qelqi)  por  gjithashtu edhe me me  emrin  tjetër Berua.
=Larisa, bëhët =Larsë,
=Mégara  bëhët =Mégre( e  n'hallshme)  por edhe në kronikat   tjera=Meguare.
=Tebë  bëhët =Estive që thuhet  Stivas, poashtu edhe Athenes  ia   ndrrojnë  emrin duke e  quajtur;=Setines.
Nganjëherë kopjimi i shkrimit bëhëj    duke i  ndryshuar disa  gerrma  greke në  fillim të  emrit ose  mbarim; Tek deti marmara qyteti  Pigae(burimi)  bëhët  për   françezët=Spigas  dhe pershtatur si  Espigas.
Viset malore  të Arkadisë që  grekët    e  quanin  Skorta, nga francezët  emrohët Eskorta, Stenimakos  që    gjëndet në Traki, bëhët Estenemak  kurse Skutari  bëhët Eskyter,  Egripos bëhët Nigrë.
Mirêpo kemi edhe raste te  habitshme  ku pershtatja   thjeshtohet   dhe mbi letër emri  i   atij vendit sikur  se  zhduket dhe  merr një  emër krejt tjetër, Gritzena  bëhët Grit, krejtë  e  thjeshtë,  ndërsa Kizimos bëhët Krusemont.
Motoni bëhët  Moson, në    një   dokument tjetër Itaka bëhët Tiaki  nê njê  tekst katalanë, e  pershkruar   si Siaki.
Samalet  bëhet  Dimalet,  Simatre=Dimatre, Garsiki=Gardiki,  ku s=është  zëvendësuar  me "d"...
leopadion=Lyper,  Strophadia=Trofaria  ose  Trefar.  Lakedemon=Kremoni...
Xeromero=Zeromera;  Tsakonia=Shakoni;  Andritsena=Andrishina;  Tsurulon=Shurlot;
Disa  toponime qê kishin tingllimin  sllavishë, permes  Vellahëve  pa   dyshim, që e hasim edhe emrin e  provinces  së tyre te shkruar  Blaquia=Vlakia, ku emrat e tyre   perfundonin gjithëmonë  me "itsa"  këtyre emrave  iu  hiqet "itsa"  deh  zêvendÊsohej me "ice" qê  shqiptohet "ise"  Vostitsa=Vostice;  Bodonitsa=Bondonnis; (me  siguri  nga "Vodonica(ujishte);  Toporitsa=Toporic(is) në  fr;  shkruhet Toporice(Toporisë);  Nikitsa=Nekiz; Tzoja=Joja(Zhoja);
Poashtu edhe ne  te kundërten,  emrave  françezve nga grekët   ndryshohën; Jean=Tzaç;  Cherpini=Tzerpini;
Tsakonia=Shakuani;  Gastuni=Gastuan; Mani=Menjë;  Majna= Menjë, qe te dy te  shqiptuara pa  dyshim Manjë.
Mirëpo ka mbetur edhe një  numer i  madh i emrave te fshatrave te pa  identifikuara  me emertime sllave si  Andriçina; Ligniçina; Kopriniç;  veligurt=Makri Plagui; Nga  francezët pelqehej  shetitja rreth  bregut Kalamatë, Gardiki dhe Lutra   deri tek Val-Kalami , pastaj Druges,  Mikromani  Ille=Nisi  dhe Kalamata  deri tek Koron dhe deri tek  keshtjella Bofort  ku me tej në male  jetonin   sllavonët e pa rehatshëm.
Në lindje malet e  Esklavonve=Tajget, me kurora   bore, e ndajnë fushen pjellore të  Kalamatës nga  vallja me  ulishte e  limona aty shtrihet qyteti Kremoni  dhe që  dominon kështjellën  Misitra. Në lindje ngritet  Sigo=Zoyeç(lisi) i  Shakonisë(chaconie) banuar  me   fise që  nuk nenshtrohën lehtë.

Nga citimet e Ana Komnentit hasim emrin Albanon  rreth 1113  por, ne do mendonim se, me siguri është pershtatur sipas kë tij emri "albanon" në "arbanon" ?
Mirpo kur erdhen Azhuinët  që nga 1275  nê  Shqipëri ky vend mori emrin Arbanurum latinishtë por nga frankët ishte =Arbanon= por athua se çka kuptojmi me këtë emër ?
Si e shohim më lartë, frankêt ua ndrronin emrat vendve që i pushtonin, e  shohim se  ç'ndodhi me Greqinê dhe shembulli nê More na jep te kuptojmi  se edhe emri Arbanon ështê  i ardhur nga frankët dhe për këtê  arsyeje mundohemi ta gjejmi domethenjën e emrit "arban" apo "arbans" deri tek emri perfundimtar i  Shqiperisë Arbania dhe fundit ARBANIA.
Me  emrin Bian= kuptohëj tek ligji i mbretnisë Anzhuine  një e drejtë tatimi nga baronët e  vedit te cilat këta duhej ti paguanin Anzhuinve.Kjo taks pra  quhej "bien"  do thotë; "më takon  me te drejtë" trashegimsije. Njashtu edhe territoret e Shqipërisë u bën pron e Anzhuinve pasi mori nê pushtim Sicilinë dhe kjo e drejtë mbi Shqiperinë iu takonte Anzhuinve sepse Roberti i Sicilisë  e kishte pushtuar më parë Shqiperinë  në kohen e Normanve nga Guiskardi.

Tani këtu e sjellim spjegimin e emrit Arbanoni nga i  cili  rrjedh edhe emri  i shtetit shqiptar mesjetar që nga shekullin XI-të, nxjerrur  nga Fjalori Enciklopedik shqiptar.
 

ARBANONI(Albanoni): Emri  mesjetar ivendbanimit të shqiptarëve, në burimet  bizantine përmendet për  herë  të parë në shekullin   XI-të, kurse  në  burimet latine jepet në trjtat Albanum, Arbanum, Arbania, Albania, ndërsa  me metatezë  në burimet  sllave  quhej Raban dhe në  shkrimet  më  të  vjetra  shqipe quheheshin Arbenë, Arberë.
Në fillim emertimi Arbanon-Albanon shtrihej  mbi viset në Lindje e  në  veri-lindje  të Durrësit dhe në Perendim të Ohrit  e të Dibrës, duke përfshirë kështu bërthamën fillestare ku gjeografi Ptolemeu, në shekullin II e  vendos fisin ilir Albanoi nga i cili  me  sa  duket  ka marrë emrin treva.
Emertimi Arbanon në  fillim kishte kështu një  kuptim etniko-gjeografik.
Një variant i fillimit të shekullit XII të eposit francez «Kënga e Rolandit»   jep shkas për  të menduar se që në fillim të shekullit XI-të  emërtimi  «Albeinë» i cekur aty  në këtë tekst, përfshinte nte edhe Durrësin  që  francezët e  quanin (Duras)   e Vlorën (Talantë)*(ng.Kreksi), dhe  krahinat midis tyre.
Në shekullin XII-të emërtimimi Arbanon-Raban  përfshinte edhe krahinat malore veriore të Pultit.
Në shekullin XI-të përmendet edhe peshkopata  Arbanon qendër e  së cilës mendohët të ishte Kruja.
Në shekullin XIV-të emërtimi nga  Abanon=në (Abanas)  fillon duke u përgjithësuar, perfshiu treva të banuara nga shqiptarët që nga Tivari e Prizreni  e  deri në krahinat e çamerisë.

Pierre Le Proust - 1612 - Lire
"r" ..z Plusieurs nffcsts, mesinement au profit du sieur d'Albeine, 5e-cretaire contre le lieur du Parkas; qui pretendoit les acquisitions saictes pendant le premier mariage du beau pere du sieur d'Albeine devoir entrer en la seconde commuuité

FHYPERLINK "http://books.google.fr/books?id=3ZIYAQAAIAAJ&q=arbanum&dq=arbanum&hl=fr&sa=X&ei=-Sm3UfXIL66N0wWH24FI&ved=0CFUQ6AEwBQ"
 =====================================
Vellahët në  Dokumentat  Bizantine

Mbesim  te  habitur  se, si ka mundësi  që  shqiptarët  nuk permenden në dokumentet Bizantine, ose krejt  pak,  kurse vëllëhët permenden në shumë dokumente ?
Një etnolog francez  e  ka shtruar  këtë pyetje; A mos ka mundësi  që  këta dy emra  të  jenë  ndrruar, në  vendë te Shqiptarve=Albanon, të ishte perkthyer Blachion ΒλαχΒονών ς τά ?



Corpus scriptorum historiae byzantinae, Volume 37
 Par Deutsche Akademie der Wissenschaften zu Berlin

Magneontention dimioant luniiui et Grellenu ηίρϊ των Τψψ Ittwy de pradihu extcttbmam. reponendi ille in Blachernio templo, bic ΐη palatio sito coateadit. inter contendentes arbiter nentri litem integraiii adiudico, a vero eiquidem των Τψηλών senea aberrat aterqiie. ecqaie cnini in hac voce gradue iatelligendos putet, ac non po* ύο excebiim ac fastigto sablime aedifidum? at ne velut caecitans et ignanie iadex litem dirimam, aot potiue andabataiam more guib utroqvo Bucnem, dubio certoe auctor iacem afferat Nicetae Isaacii Angeli I. 2: ussiwci το naavffov (aliud exemplar lesit την djia) iv τοιςβαβίIfotg των Βλαχονών ς τά λγόμνα Τψηλά δι ης ορατά ην το ίηηήΧατα ηδία τά ϊων των ίηάΒων iv ofrg Φιλοηοίτίοις  ανπτιάξοντα, observa τά Τψηλά altuin Blachernii palatii aedificiuoiy uiide subiecta Pkulopatieneis planitiee detegatur, non gradus qoantui Tie exceleos indicare, nec ΐη maiori palatioy qup eoleret imperator morari allosexcelaiores gradus commincendoe: eam ob rem, cum in exhibendis reddendisqae honorie officus longtne seniper in deceseii dedacatiir vir ho Doratoe quam in acce eidem occurratar , par est at ή της οδηγητρΙας imagini iv τ ηνίχί τονηαλατίον αυλής primuni occiirrit imperator, lonuemulto deducat abeuntem. non ad fictos ueque grados exceUoe, eed εΙς τά λεγόμενα Τφηλα ίν τοίς βαΰιλείοις των Βλαχερνών et quod ait hic auctor, μέχρι τών Τψηλων longo viae tracta, cmas acceeeionem in dicat particula xa, ad locam nempe Τψηλά Tocatum, quem auctor ipae in Blachernio palatio vel ad illud iaxta reponit c. 15, p. 80 y. 19» ubi ait im peratorem ad Blacher  Daram templum, cai Yicinum erat eiaadem Dominis paladiim, a Barangie deduci μέχρι των Τψλών certe non d exeellos gra dus eiue e qao fuerat vegreegue palatiiy eed ad deetinatum alteriiu, ad quod tendebat, Iocuin  Adde quod ipse iaiperator imagmem Hodegetriae seciinda pascbatis feria ad propria revertentem proseqiii solebat usque adexcelsos gradus, tmo et extra, ut dicit Curopalata nec tamen ad templuin Blachemium timc ibat imperator. sed non est ορηβ plaribns. ipsemet luniiis se refelfit, qni haec p. 326. της όδηγητρΙας id est ducit viaey staiua fuit extra pahtium Cpdij in tetnplo et monasterio nchiliy quod templum Zonaras vaov των ϋηγών t'n tfiipm Michaelis Nikephorui Gregoras monoiterium Hodegetnum appellavit kit autem diehus in pahtium inferehalur. haec ille. at qaid darias qnam templam Hodegetriom non fiusse tem* plum Βλαχερνιενσε  scribit Pachymeres Ub. 7 imaginem deiparae per dies complures lacrimasse. qoaenam haec imago? num Hodege triae nnin Nicopoeae  et apad eundem Pachyinerem L 11 imago τ-ης φωταγωγού ynr Bas lucem adferentitcuiu saneio ouo delibntxm Michael Andronici imperatorls fltios desperato morbo con  quintae hebdomadis quadragesimaiie usque ad secandsuii feriam pa schatie, qao die referebatur προς xoτης ioronov vaov τον των οδηγών KBKkrifUvoVj ut loquitnr Zonaras in impeiio Michaelis I Theophili, cui adiancta erat μονή seu monasteriojn των οδηγών, ut ex Nicephoro Grora L 2 constat : hinc ipsa imago ίδηγητρ, quaei dux viae iappellabatur. nec adducebatur ex templo Biachonio ut putat scholiastes, sed ex templo et ex monasterio τον όδγών 9 quod a teinplo Blachernio distictam erat.


Sed probat id ex gradibus excelsie, de quibus Curopalata c. 12
t c. 15 9 quan ii fumnl tn iemplo Blaehemwm at param valet haec
probatio: nam quocanque iiet imperator, semper ad exceleos gradug usqe deducebatur a Barangb, ut inquit Curopalata c. 15. oporΡ 242 tet ergo hos excelsos gradus alibi faiwe qaam in Blachernio templo vd in yia ad solum Bladiernium templum, quia imperator non ibat semper ad teraplum Blachemiuin et Curopalata diserte dietinguit ios Tadus a tentplo Blacheniio, coin dicat imperatorem eqaitantem eemper deduci usque ad excebos gradiis, in festo autem occursus (seu, ut noe Tocamus purificationis d. yirginis) etiam usque ad templam Blacblemanim: nam ad hoc templum boc die rei divinae gratia conferebat se ifinperator ορηβ plaribns. ipsemet luniiis se refelfit, qni haec p. 326. της όδηγητρΙας id est ducit viaey staiua fuit extra pahtium Cpdij in tetnplo et monasterio nchiliy quod templum Zonaras vaov των ϋηγών t'n tfiipmO FL Michaelis Nikephorui Gregoras L 11 monoiterium Hodegetnum appellavit kit autem diehus in pahtium inferehalur. haec ille. at qaid darias qnam templam Hodegetriom non fiusse tem plum Blacherniense? scribit Pachymeres b. 7 imaginem deiparae per dies complures lacrimasse. qoaenam haec imago num Hodegetriae? nnin Nicopoeae ? et apad eundem Pachyinerem L 11 imago τ-ης φωταγωγού ynr Bas lucem adferentit cuiu saneio ouo delibntxm Michael Andronici imperatorls fltios desperato morbo con aluit Tertia vlgllia palatii est τον ίναγγ Βλίίίμον, anmmfiationis b. irginis. Innlus evangdieae annuntiationis. satb evangelice: sed quid aliad a pseudoevangeKco praedicante exspectes?

Quarta vigilia agebatar quinta feria nuiioiis hebdomadaeob  parasceaes appetentie solennia. 

Një dëshmi interesante në një letër:

Letra n° 13. 24 nëntor 1933 (lexojeni me vemendje ju lutemi...) se si i shkruan e êma te birit të tij letër i vili kishte shkruar për sturdime në Paris dhe ajo e këshillon që të bët burrë i fortë dhe i vendosur..
Mnogo iten moj Tirka, Sosve shço tipushçime niëkni druga kniga(letër) toko ti pisha opet denes qunqi soj sat zviëjme kniga ot majqiëte i ot Numka koje ese mnogo dobre i te baçve so itiënje golëmo... Ti si mola mnogo ië ot strana moja, kaj ena majka ftora i istinçka so bola ti se mola opet da bandish diëte so um i da ne se sikledisvish iç para iç, zhosh otide po mbodhisano, i ti esi diëte  umno i vo vacances zhi ftasash i zhi naminish. Sall zdravie et Boga da imash, i za drugjiëte da n'emash kasavet iç, da bandish mash i Shqipëtarin ! Që perndeia t'ua japi vetëm se shëndetin e për tjerat mos u merzit fare, bëhu burrë Shqipëtar !

==========================================================
Në këtë hart të vitit 12O5 janë të shenuara te gjitha fiset vëllahe në Peloponez(Moré) si dhe sipër ishte provinca e quajtur Megalo Blachia=Vllahia e Madhe

Nikefor Botanjati kishte trasheguar në vitin 1078 Nikefor Brijenit i cili kishte filluar një luftë të mbrendshme për të marrur tronin kur paraqitet në të njëjtën kohë edhe një Kikefor tjetër i cili kishte mbledhur një ushtri në Durrës si dhe vëndët fqinje që ishin të përbërë nga Frankët, Bullgarët dhe Arbanitët. Ky emri i fundit Arbanitët dhe ai i Bullgarëve nuk e percaktojnë mirë sa duhët këtë kryengritjen nga Nikefor Bazilike. Si duket këta Arbanitët(arbanites) duhej të ishin i njëjti popull që i thrrasim prej atëherë Albaniens ose Albanitës, pershkruar nga An Komneni e cila fletë për një oficer i quajtur Cimiscortas=Tsimiskortas, të cilit Aleksisi, pra i 'ati i An Komenit ia kishte besuar ruajtjen e Durrësit në vitin 1087 dhe thuhet se ky oficier vinte nga Arbana ose vinte nga Arbam-a.
Do të shohim më tej se përmes një pershkrimi nga kjo kronik e njohur e Ana Komnenit e quajtur Aleksiada, pra aty thuhet se Arbana ishte një qytet i fortifikuar jo shumë largë Durrësit, në një vendë malor që këto kêshtjella quhëshin klozyra(klysyra) që sikur e perkthejmi nga frengjishtja kuptojmi një forteresë(kështjellë të mbylluar)=të rrethekuar, klotyre, që në popoull njihen me emrin klysyra, me siguri nga latinishtja prej kohës romake ose asaj bizaantine që vjenë pas tyre.Pra perandori i bizantit Aleksisi e kishte marrrur këtë kështjellë që kur Bohemondi e kishte trasheguar nga i ati i tij i cili kishte pushtuar të tërë perandorinë e lindjes.
Patjetër duhet të cekim se, para pushtimeve Normane nga Robert Giskardi i cili kishte pushtuar Sicilinë dhe shumë qytete tjera në Itali si Aversa(Aber)Arber ? e pastaj pushtoi edhe Durrësin në vitin 1081, e mundi perandorin Aleksis Komnenin duke i shkaktuar humbje te mëdhaja por Giskardi kthehët në Itali në vitin 1083 me ftesen e papes Greguar XII dhe në Durrës e lë djalin e tij Bohemondin.
Arba ishte një lumë në Peloponeze, permendet nga Pozanias, poashtu edhe Arba tjetër që ishte një qytet i ishullit Skardon në brigjet e Ilirisë, siaps Ptolemeut, kurse Plini e ëmron vetëm si ishulli Arba por nuk e cek asnjë emër qyteti të këtij ishulli. Ptolemeu i permend edhe popullin Arbali, Arbalët që  jetonin në rrethin e Volgës. Një Arbana tjetër permendet poashtu nga Ptolemeu që ishte një ishull afër Toprobanës.Arbanium ishte një qytet në grykën e Bosforit, permendet nga Stefan Geografi. Arbat, qytet në Palestinë në Galile. Arbazani, popull i Ligurisë sipas Stefan Bizantit. Arbela qytet tjetër në Turqinë e sotme, aty ku Aleksandri i madh fitoi betejen mes dy lumejve Gangamela e Zabu. Arbon, emri i një qyteti në Iliri sipas Stefan Bizantit, nxjerrur nga Polibi por të nderlikuar me qytetin Narbon në jug të Francës që opinionety e autorëv të tjerë mbetet i diskutueshëm.Arbon permendet edhe nga Marcelliani që e vendos në Gali si një kamp i romakve.Arborea, qytet në Sardenjë.
Në Transilvanië kemi qytetin ZatmArbana, një lumë po me të njëjtin emër. 
Arbrë e hasim edhe në Suedi që mbanë emrin e një qyteti që ndoshta edhe Normanët e pakzuan më vonë në Albani ? 

Si e shohim, vetëm pas ardhjes së Normanve në Durrës mënjëherë pas disa vitesh pra pas 8 vitësh, ky emër njihet nga Ana Komneni por, duhët shtuar se kjo kronik shkruhët disa vite më vonë pasi që njihen mirë Arbanitet, ose Arvanët
Me siguri se nga ky qytet Arbana afër Durrëssit Arbanitet quhen më këtë emër mirëpo pa kënë ende të sigurt dhe dukët e pa besueshme që me një ndryshim të vogël të këtij emri nga Arbana nê Arbanitët i gjithë ky popull e mori emrin Albanitet ose Albaniens.
Pra ky i njëjti Nikefor që Albanitët e perkrahin në këtë kryengritje, bënte aliancë me Patzinakët=Peçenegët të cilët i fton ti dalin në ndihmë.
Nikefori kishte shfrytszyuar këtë rast të ngritet kundër Bizantit pasi që ishte informuar se atje në lindje Petçenegët dhe Komanët kishin marrur Andrinopojën, e kishin djegur një pjesë të qytetit për tu hakmarrur ndaj Nikefor Brienit(ky ishte me prejardhje franke) i cili kishte vrarë disa prej tyre, dhe ata ishin terhjekur por tani kthehën perseri për të mbeshtetur një Nikefor tjetër këtë Nikeforin e rrethit të Durrësit i cili ishte ngritur kundër bizantit.
 

Leka's ishte një heretik Manishean ose Manikean, i cili më parë jetonte në Azië në vendin e Kalibëve ku atëherë Zhan Zamickes i kishte mundur këta Manisheanet dhe i kishte transferua në Filipoli e në vendet tjera në Trakë si për qëllim të mbrohej nga kjo anë perandoria që sulmohej nga Barbatomi por kishin vijuar të mbetën armiqët e Bizantit, pra ky Leka'si kishte ikur nga Epigambria dhe shkonë strehohët tek këta Peçenegët, lidh marrveshje me ta dhe kercnonte perandorinë e Bizantit me fjalë të rënda. 

ENIGMA RRETH EMRIT ALBANIA

Nga citimet e Ana Komnentit hasim emrin Albanon rreth 1113 por, ne do mendonim se, me siguri është pershtatur sipas kë tij emri "albanon" në "arbanon" ?
Mirpo kur erdhen Azhuinët që nga 1275 nê Shqipëri ky vend mori emrin Arbanurum latinishtë por nga frankët ishte =Arbanon= por athua se çka kuptojmi me këtë emër ?
Si e shohim më lartë, frankêt ua ndrronin emrat vendve që i pushtonin, e shohim se ç'ndodhi me Greqinê dhe shembulli nê More na jep te kuptojmi se edhe emri Arbanon ështê i ardhur nga frankët dhe për këtê arsyeje mundohemi ta gjejmi domethenjën e emrit "arban" apo "arbans" deri tek emri perfundimtar i Shqiperisë Arbania dhe fundit ARBANIA.
Me emrin Bian= kuptohëj tek ligji i mbretnisë Anzhuine një e drejtë tatimi nga baronët e vedit te cilat këta duhej ti paguanin Anzhuinve. Kjo taks pra quhej "bien" do thotë; "më takon me te drejtë" trashegimsije. Njashtu edhe territoret e Shqipêrisë u bën pron e Anzhuinve pasi mori në pushtim Sicilinë dhe kjo e drejtë mbi Shqiperinë iu takonte Anzhuinve sepse Roberti i Sicilisë e kishte pushtuar më parë Shqiperinë në kohen e Normanve nga Guiskardi.

Enigma rreth emrit Albania:Αρβανα, Αρβανών
 

Sipas të dhënave nga Fjalori Enciklopedik shqiptar,
=ABRËT= Fis ilir në Shqipërinë e Mesme. Permenden vetëm në në shekullin VI-të para krishti nga gjeografi Hekateu i Miletit, shtrihëshin ndërmjet Taulantëve në
Jug dhe helidonëve në Veri. Ka mundësi që emri i tyre të lidhet me lumin Hebrus që përmendet në Veri të Dyrrahut dhe me rrënjën e emrit =alb= dhe =arb= që del më pas në emërtimin e banorëve të kësaj treve ?

Tani këtu e sjellim spjegimin e emrit Arbanoni nga i cili rrjedh edhe emri i shtetit shqiptar mesjetar që nga shekullin XI-të, nxjerrur nga Fjalori Enciklopedik shqiptar.
ARBANONI(Albanoni): Emri mesjetar i vendbanimit të shqiptarëve, në burimet bizantine përmendet për herë të parë në shekullin XI-të, kurse në burimet latine jepet në trjtat Albanum, Arbanum, Arbania, Albania, ndërsa me metatezë në burimet sllave quhej Raban dhe në shkrimet më të vjetra shqipe quheheshin Arbenë, Arberë.
Në fillim emertimi Arbanon-Albanon shtrihej mbi viset në Lindje e në veri-lindje të Durrësit dhe në Perendim të Ohrit e të Dibrës, duke përfshirë kështu bërthamën fillestare ku gjeografi Ptolemeu, në shekullin II e vendos fisin ilir Albanoi nga i cili me sa duket ka marrë emrin treva.
Emertimi Arbanon në fillim kishte kështu një kuptim etniko-gjeografik.

Një variant i fillimit të shekullit XII të eposit francez «Kënga e Rolandit» jep shkas për të menduar se që në fillim të shekullit XI-të emërtimi «Albeinë» i cekur aty në këtë tekst, përfshinte nte edhe Durrësin që francezët e quanin (Duras) e
=Vlorën= (Talantë)*(ng.Kreksi), dhe krahinat midis tyre.
Në shekullin XII-të emërtimimi Arbanon-Raban përfshinte edhe krahinat malore veriore të Pultit.
Në shekullin XI-të përmendet edhe peshkopata Arbanon qendër e së cilës mendohët të ishte Kruja.
Në shekullin XIV-të emërtimi nga Arbanon=në (Arbanas) fillon duke u përgjithësuar, perfshiu treva të banuara nga shqiptarët që nga Tivari e Prizreni e deri në krahinat e çamerisë.

Mirëpo na duhët te ndalemi tek një emër ku asnjë studiues deri me sot nuk ka shkuar më tej për ta shtjelluar emrin që e quanin në gjuhën sllave Raban, por, kjo nuk do thotë se ishte em¨rtim patjetër nga sllavët, sepse, siç do ta shohim më tej, kthimi i Vëllahëve nga Dakia pas 8 shekujve, patjetër se ka sjellur edhe fjalë te huaja nga atje siper Danubit ku ishin në kontakte me popujt tjerë Baltë, Polakë e tjerë, nuk do thotë kjo se emertimet në Shqipëri që i hasim sot janë te emertuara nga sllavët, njësoj si sot, pas 5 shekujve nëse do ktheheshin Arbëreshët në Shqipëri me siguri ata do sjellnin tek ne edhe fjalë te gjuhës italiane dhe pas 1000 vite dikush do mendonte se këto fushat e rrafshta pjellore në rrethin e Durrësit u emertuan nga italianët...

Njashtu edhe për emertimin Raban, ku si e kemi vrejtur shpeshëherë, "B"-eja e shkruar kishte kuptimin e shqiptimit për "V" ose anasjelltas, pra nga Raban=Ravan, emër i vetëm me kuptim, nê krahasim më Arber, arb, arban, që nuk ka asnjë kuptim në shqip, n¨drsa Raban ka kuptimin e plotë, edhe se nuk është shqip, ravan=Raban do thotë Rrafshi në gjuhën Vëllahe, kurse mê vonë i shtohët para shtesa Al-latinishte, si tek gjuha frenge qê kemi " Le"..pra "LeRabani" "terr plat" vendi i rrafshët, "Te ravna" Alravna" që kaloi pastaj në Albania siç dihet rrotullimi i fjalve apo edhe pershkrimi i emrave, prandaj në kronikat latine duhej te thuhej po shkoj në Al-raban dhe më në fund Alravan, Albane, Al-banas, Alravanas, banorët e rrafshit, dhe pas disa vitesh Ana Komneni e interpreton Arvanon, Arbanon kurse Albanitët, tek kronikat tjera, mendoj e gjitha pastaj perhapet si vendi i Arbaniteve, atyre që jetonin nê rrafshirat afër Durrësit.
Si mos te krahasonim këtë mundësi, e njëjta gjë ndodhi edhe me emrin Berat=Beligradi ose qyteti i bardh, ne nuk mund ta injorojmi sepse nuk kishim shkrime e te tjerët që shkruanin kishin këtë mundesi, prandaj edhe gerrma "B" duhej te shqiptohej "V" por shkruhej B, dhe duke ditur se Berati që ishte vend i besimeve, vendê i kishes e i lutjeve, shohim se nga vëllahët kuptohej si një vendë kulti, kisha që u ndertua aty brenda qytetit deshmon këtë hopotez: "
Shën Mërisë së Vllahernës, brenda kështjellës së Beratit (një emër që të kujton pallatin perandorak të Kostandinopolit) lidhet me këtë fakt. Data e krijimit të kishës mban, në fakt, të njëjtën periudhë. Në kodet antikë të Beratit, të vitit 1280, gjenden të parat lajme mbi daljen e qytetit jashtë mureve të kështjellës. Nga këto tekste evidentohet që ndërtime të reja filluan edhe jashtë mureve".burimi; http://lajme.shqiperia.com/lajme/art...-nje-dritareve) dhe mund te themi se, Berati=Verati, do thotë Besimi, "të besosh", apo =besimtaria= nga gjuha vëllahe, kështuqë i gjendet edhe kuptimi i venditkur perkthehet në  gjuhën shqipe, nga Berati=verati, ku gerrma "B" e shkruar nga bizantet mbetet këtu "B" si tek latinët, eqë te njejtin rast e kemi edhe për Bullgari që shkruhej Bolgari por lexohej "Volgari" mirëpo emri i mbeti Bullgari ejo Vulgari siç shqiptohëj,  pra, kjo nuk do thotë se këto vende të Shqipërisë ishin tebanuara më sllavët, as vëllahe, as  bullgare, thjeshtë, ishin vende te pushtuara vetëm në letër, mirëpo banorët ishin shqiptar !

===========================================
Enigma e popujve te Hënës ku sipas citimit nga Heziodi mbi lashtësinë e pellazgëve si dhe enigma e Albanisë së Kaukazit më në fund u zgjidh !
Pra, Heziodi si dhe Lucieni, nuk flasin në këtë rast për Hënën, satelitin e Tokës por për "konfederaten e popujve të hënës që ishin edhe Helenët, apo Hallebana=Albanët nga kaukazi, të quajtur kështu nga hebrejt, dhe Heziodi thotë se; "..Pellazgët (Arkadianët) ishin aty para Hënës" por në realitet, këtu Heziodi ka dashur të thoshtet se, Pellazgët kishin ardhur në Arkadi ( 300 vite) para popujve të Hënës, që në fakt ishin këta helenët=hallebana=albanët ose popujt e Hënës !
Pra, nga ky burim i më sipërm dëshmohët se, populli shqiptar nuk kemi kurrfarë lidhje më emrin Albania në Kaukaz dhe se e dyta; ne jemi në këto troje edhe para ardhjes së Pellazgëve e helenëve= Hallabana=Alabana apo popujt e Hënës !
===========================================
Malte Brune e thotë se;
"Është e vërtetë se emrin e Albanëve "Albani" dhe i Albanapolisit nuk e hasim tek autorët para Ptolemeut. Mirëpo, në Mont Albiens nga Strboni mundët të merrte të njêjtin vendë si Monts Albanes që e gjëjmi tek Ptolemeu edhe se këto vargmale ndajnê Kroacinê nga Dalmacia dhe një pjese te Bosnjës.."
Nëse "abr" konsiderohet në fomen tjetër edhe si rrënja për formimin e =alb= qê mund ta quajmi ndryshe vetem me fjalet ngatrrim sesa rrënjë e nejra tjetrës, nuk e di se si mund te bëhët =abr=alb= ?
Këtë spjegim e ka dhën edhe fjalori yni në faqen 2; si e shihni sipër mirëpo, duhet thënë se, veshtirë të besohet se =abr= kaloi në =alb= perpos mundësisë të ndonjë keqinterpretimi ?
Mendoj se rrënja =abr-oi= i afrohët më tepër rrënjës =abr-ia= kuptim ky nga thrakishtja që ka kuptimin edhe të një vednbanimi, qyteze apo edhe vendë i strehuar, i shtirê bri një mali, nê shpatin e një kodre; "â-bri lumit Hebrus" ose buzë lumit Hebrus ?

Patjetër se duhet të cekim, që para pushtimeve Normane nga Robert Giskardi i cili kishte pushtuar Sicilinë dhe shumë qytete tjera në Itali si Aversa(Aber)Arber ? e pastaj pushtoi edhe Durrësin në vitin 1081, e mundi perandorin Aleksis Komnenin duke i shkaktuar humbje te mëdhaja por Giskardi kthehët në Itali në vitin 1083 me ftesen e papes Greguar XII dhe në Durrës e lë djalin e tij Bohemondin.
Arba ishte një lumë në Peloponeze, permendet nga Pozanias, poashtu edhe Arba tjetër që ishte një qytet i ishullit Skardon në brigjet e Ilirisë siaps Ptolemeut kurse Plini e ëmron vetem si ishulli Arba por nuk e cek asnjë emër qyteti të këtij ishulli. Ptolemeu i permend edhe popullin Arbali, Arbalët që ishin jetonin në rrethin e Volgës. Një Arbana tjetër permendet poashtu nga Ptolemeu që ishte një ishull afër Toprobanës.Arbanium ishte një qytet në grykën e Bosforit, permendet nga Stefan Geografi. Arbat, qytet në Palestinë në Galile. Arbazani, popull i Ligurisë sipas Stefan Bizantit. Arbela qytet tjetër në Turqinë e sotme, aty ku Aleksandri i madh fitoi betejen mes dy lumejve Gangamela e Zabu. Arbon, emri i një qyteti në Iliri sipas Stefan Bizantit, nxjerrur nga Polibi por të nderlikuar me qytetin Narbon në jug të Francës që opinionety e autorëv të tjerë mbetet i diskutueshëm.Arbon permendet edhe nga Marcelliani që e vendos në Gali si një kamp i romakve.Arborea, qytet në Sardenjë.
NëTransilvanië kemi ZatmArbana, një qytet po me të njëjtin emër. Arbrë e hasim edhe në Suedi që mbanë emrin një qytet që ndoshta edhe Normanët e pakzuan më vonë në Albani ? Si e shohim, vetëm pas ardhjes së Normanve në Durrës mënjëherë pas disa vitesh pra pas 8 vitësh, ky emër njihet nga Ana Komneni por, duhët shtuar se kjo kronik shkruhët disa vite më vonë pasi që njihen mirë Arbanitet, ose Arvanët ?

Me siguri se nga ky qytet Arbana afër Durrëssit Arbanitet quhen më këtë emër mirëpo pa kënë ende të sigurt dhe dukët e pa besueshme që me një ndryshim të vogël të këtij emri nga Arbana nê Arbanitët i gjithë ky popull e mori emrin Albanitet ose Albaniens.
Nga =abr=apo =arber= erdhem deri tek emri i malit Kaukaz, nuk kam asgjë kundër, perkundrazi, do ishte tepër me randësi që ky emri Kaukazus të na hiqej qafe, do shliroheshim njëherë e pergjithëmonë..
A duhet ti mbesim besnik të dhenave nga Herodoti së pari e pastaj nga Straboni rreth emrit Kaukaz që këta, historian e gjeograf e vëndosen atje largë në Azin qendrore ?
Besoj se ka mundësi se ky emër Caucase=Kaukaz është edhe më afër nesh, e jo atje, sepse ka edhe autor tjerë që e kanë rrahur këtë problematik të këtij emrit.
Nga Memuaret e Akademisë mretnore franceze ceket se emri Kaukaz vie nga gjuha e Gotëve apo dake; =Kaszon= apo Kaszin= që në gjuhën e tyre duhej të ishte fjala për një "vendë të ngushtë" por nuk do perjashtonim këtu as rrënjën e shqipes; =qafa e zanun" sipas shkencave te Akademisë mbretrore, apo "qafa/gryka e ngushtë"(=kreksi) ?..ngase, nga "kas" e "qaf" nuk ka shumê dallime, nê disa citime tjera emri "Kaukaz" interpretohet edhe si "kafkazia" siç e thonë rusët.

Akademia serbe kundershtonë edhe sot pranin e shqiptarëve në këto viset tona te lashta me pretekstin se gjoja: emri Albani=Αρβανα, Αρβανών sipas Ana Komnenit e gjejmi te sdhkruar vetëm se kah fundi i shekullit XI-të nê kronikat kushtuar babait te saj perandorit Aleksis Komnenit, dhe se gjoja nga kjo kohê shfaqen shqiptarët, e jo më parë, kjo është vetëm se pikpamja serbe te mos keqkuptohêmi, por, në studiumet e metejshme te histrorisë së vjetër te popujve te europës, kemi deshmi tjera se shqiptarët janê vijimësi Ilire por, pasi që nuk shkruanin, tê tjerët i merrni ndryshe duke i quajtur me emra tjerë si Balak, Welak, Velahë, Megalo Blachiti etj, sepse, pas pushtimeve Romake nga Pol Emiliusi 168 para krishti, te gjithë banorët e Epirit e Thesalisë u deportuan, (rreth 150 000) sipêr Danubit në Daki e Moldavi, si deshmi atje kemi toponimet e ngjajshme te banorëve te deportuaar Ilirianë, që i emertuan ato vende atje me emrat e fshtrave te tyre që i kishin lên në Epir, prandaj edhe deri vonê kemi patur emra të trye në Transilvani si, ZatmArbana, Julia Alba etj.
Mirëpo pas pushtimit Romakë në shek. I-rë pas krishti nga Trajani, Dakis e të Molodavisë=Bogdania(vendi i atyre që luten perendive=Molitvani) si Bogomilet që pastaj u shperngulen në Bosnje..(do flasim hera tjera) por pas 150 vite kêta banor pra me prejardhje ilire, kuptohët se atje mêsuan edhe gjuhêt e vendasve si dhe gjuhêt balte e sllave, dhe tani me sulmet e egra që vinin sipër Danubit nga hordhit tatare e mongole, perandori Aurelian me prejardhje ilire nga panonia, i strehon këta banor dhe i vendosi nê Thraki në anën e sotme Bullgare, regjioni i Dobrugjes si dhe gjithë Mizinë, mirepo nuk vonoj dhe sulmet avare-sllave e bullgare, nê kohên e Bizantit pra ku perandoret i moren nên mbikqyrje dhe i strehuan prapë aty nga kishin ardhur , në viset e Maqedonisë dhe Epirit, dhe ç'është më e pabesueshme, pas 800 vitesh po këta banor që dikur ishin te deportuar nga Pol Emili, u kthyen nê trojet e tyre, por jo me emra si dikur, por me emrin Ilaki, Blaki, Plaki, Velaki, Blachi, Megalo Blakitët etj...që të gjithê këta emra qê iu dhan kronikuesit e huaj, francez ose latin apo italian apo bizantin, ishin me prejardhje ilire por me emër tjetër qê kishin ruajtur traditat e tyre edhe pas 8 shekujve !
Dhe kur u rikthyyen në viset e te parve te tyre, patjetër se gjeten edhe vendas të tjerë te kohës ilire, kusherët e tyre të parë, me siguri që këta i priten mirë si ilaké=te zjarrmit, te gjakut, lidhje familjare te vjetra, edhese kishin harrur shumica prej tyre gjuhën e vjetër ilire..
Jam i mendimit se këtu i shkembyen edhe emrat, këta ilakët apo njerëzit e gjakut i quajtem tê "shqepurit" te ikurit, te Shqepurit, te "shkeputurit"=shkipetar, shqiptar (më vonë) shkep-urit=te shkiputur=te zhvendosurit, por që ishin te kthyer nga Dakia, njesoj si hebrejt që u kthyen nga Egjipti, por kronikuesit iu dhan emrin Blak, nga se në kronika "B" shendrrohej shpesh nga "V" nê "B" apo edhe "p" e kemi sot lagjen e Athines Plakia, që iu kushtohet tregtarve vëllahë, që s'ka lidhje me plakat fare, pra është rrotullim gerrme...
Diku në një shenim tjetër e kam sjellur si deshmi një letër nga bashkësija arumune e Bukureshtit.

Mnogo iten moj Tirka,
Sosve shço tipushçime niëkni druga kniga(letër) toko ti pisha opet denes qunqi soj sat zviëjme kniga ot majqiëte i ot Numka koje ese mnogo dobre i te baçve so itiënje golëmo...
Ti si mola mnogo ië ot strana moja, kaj ena majka ftora i istinçka so bola ti se mola opet da bandish diëte so um i da ne se sikledisvish iç para iç, zhosh otide po mbodhisano, i ti esi diëte umno i vo vacances zhi ftasash i zhi naminish.
Sall zdravie et Boga da imash, i za drugjiëte da n'emash kasavet iç, da bandish mash[B] i Shqipëtarin !
Që perndeia t'ua japi vetëm se shëndetin e për tjerat mos u merzit fare, bëhu burrë Shqipëtar ! (i shperndari, refugjati, i dalun jashtê vendit) !

Mirëpo si erdhi deri tek emri nga: Arbana, Arbani, një rrethin krejtë e vogël aty rreth Durresit ?

Mos ndoshta na e dhan këta vellakët apo ilakët tanë te kthyër nga Dakia apo erdhi ky emër nga pushtuesit franko-normanet (franceze) që u emruan Arbane=Αρβανα, Arbanum vetëm rreth 30 vite para se Ana Komnenit të shkruante këtë emër në kroniken Aleksiada ?

1.Frankët apo normanet e quanin një vendë qê iu ishte dhuruar me deekret, nga papa ose nga mbreti i Sicilisë, fjala Bani, banurum, vendë i dhuruar, i falun me tapi, ndërasa para shtesa "AL"= latine i shtohet patjetër kur bëhet fjal për "vendi i dhuruar apo i falun" Al-Banum=Arbane, Arbana etj.. pa e menjanuar dyshimin se, këta normanët kishin një vendë te tyre atje që quhej Abre, Arb.
2. Mirëpo si ta harrojmi edhe emrin e vëndit të lën nga këta ilakët atje në mes Transilvanisë e Moldavisë, ZatmArbana ?
Mos ndoshta kur erdhen në Epir, banoret që jetonin nê fushat e rrafshta pjellore me "ara" i quanin "arbanas" ar-bajsit" ata që punonin tokën, arat "tokapjellore" ?

3. Kjo hipoteza tjetër, në lidhje me emrin Arbane, që ishte një qytet etruskê, por i shkatrruar nga pushtimet romake, ku sipas disa traditave tjera, Milea Pompejusi, i birti i Pol Emilit thueht se pasi e kishin zbrazur tërë Epirin e Thesalinë nga banoret vendas dhe që i kishin deportuar siper Danubit atje në Daki(edhe se nuk perputhet aqë shumë ky version sepse, dihet se Dakia u pushtua nga trajani 300 vite më vonë, por ndoshta banorët nga Epiri e Thesalia që u shperngulen sipêr Danubit në Daki, iken nga romakët, njashtu si i gjejmi gjurmet e disa fiseve ilire nga Krapina=(kraina sot kroaci) gjeten strehim në Poloni dhe u kthyen poashtu vetem pas epokës sê pushtimeve romake, nê shekullin VI pas krishti, pra perputhen disa te dhëna rreth kêtyre banorve që sot jetojnë në Tatras e Zakopanje, me veshje tardicionale shqiptare. Pra mund ta lidhim edhe këtë shpernguljen e Epirotve nê Daki, ose iken për te gjetur strehim atje, ose i deportuan, megjithese shumê histrianê te epokes se 150 000 banor u tra nsferuan si robër=skllav, nga Epiri në Romë, verisin ky i pabeueshëm, është një popullêsi e tërë gra e fêmij, te transferohen me anije në bregun tjetër, do duhej një ndermarrje kolosale ...

"Në shekullin XII-të emërtimimi Arbanon-Raban përfshinte edhe krahinat malore veriore të Pultit.
Në shekullin XI-të përmendet edhe peshkopata Arbanon qendër e së cilës mendohët të ishte Kruja.
Në shekullin XIV-të emërtimi nga Arbanon=në (Arbanas) fillon duke u përgjithësuar, perfshiu treva të banuara nga shqiptarët që nga Tivari e Prizreni e deri në krahinat e çamerisë".

4.Mirëpo na duhët te ndalemi tek ky emër ku asnjë studiues deri me sot nuk ka shkuar më tej për ta shtjelluar emrin që e quanin nê gjuhën sllave Raban, por, kjo nuk do thotë se ishte em¨rtim patjetër nga sllavët, sepse, siç do ta shohim më tej, kthimi i Vëllahëve nga Dakia pas 8 shekujve, patjetër se ka sjellur edhe fjalë te huaja nga atje sipêr Danubit ku ishin nê kontakte me popujt tjerë Baltë, Polakë e tjerë, nuk do thotë kjo se emertimet në Shqipëri që i hasim sot janë te emertuara nga sllavët, njësoj si sot, pas 5 shekujve nëse do ktheheshin Arbëreshët në Shqipëri me siguri ata do sjellnin tek ne edhe fjalë te gjuhës italiane dhe pas 1000 vite dikush do mendonte se këto fushat e rrafshta pjellore në rrethin e Durrësit u emertuan nga italianët...
Njashtu edhe për emertimin Raban, ku si e kemi vrejtur shpeshëherë, "B"-eja e shkruar kishte kuptimin e shqiptimit për "V" ose anasjelltas, pra nga Raban=Ravan, që do thotë Rrafshi në gjuhën Vëllahe, kurse më vonë i shtohët para shtesa Al-latinishte, si tek gjuha frenge qê kemi " Le"..pra "LeRaban" =Alraban= "terr plat" vendi i rrafshët, por në kronikat latine shkruhej Al-raban dhe më në fund Alraban, Albane, Al-banas, Alravanas=banorët e rrafshit, dhe pas disa vitesh Ana Komneni e interpreton Arvanon, Arbanon kurse Albanitët, tek kronikat tjera, mendoj e gjitha pastaj perhapet si vendi i Arbaniteve, atyre që jetonin nê rrafshirat afër Durrësit.
Si dëshmi, autorët bizantin, kur është fjala për pushtimin e Beratit=Beligradit, si e shohim, edhe ky emër vjenë nga vëllahërit e Kthyer nga Dakia qê flisnin edhe shqip sepse ishin me prejardhje ilire, mirëpo duhet të mendojmi këtu se, banorët e Beratit apo Beligradit(qytetit te bardh) nê kronika emërohen si Ilirë e jo si Arabanitë, pra deshmohet këtu se, Arabania apo Al Ravnia=quhej vetëm pjesa e rrafshët, zonat me toka pjellore kurse këtu në Berat banorët quhen ilirë e jo arbanit.

5.Do ishte i pabesueshëm edhe ky versioni tjetër se, nga Etruria romakët sollen në Epirë banorë tjerë, ndoshta për ti plotêsuar këto vende te zbrazuar nga epirotët qê kishin ikur nê Daki ?
Këtë version e permend edhe Robert d'Angjeli në "Enigma"; .
Perkthimi i sakët nga Enigma faqe 322 --- 323 Botim viti 1991 nga origjinali, mirëpo në versionin e botuar shqip nuk e kamë hasur këtë
permbajtje, një paragraf nga Angjeli por që nuk më pelqejnë disa terthurje..
"Dhe për t'iu bërë ballë këtyre toskëve që imigruan në Shqipëri, pjessa tjetër e shqiptarëve ishin indigjenë, vëndas, në viset që quhët Gheghënia....!
Edhe një dëshmi tjetër se shqipêtarët Toskë janë pasardhësit e Etruskëve të vjetër, të ardhur nga Italia...dhe vëndosën në Shqipërinë e mesme, në ato vise ku Pol Emili i kishte shkatërrrua rreth 168 164 para krishti, dhe nga kjo kohë, edhe sot dialekti i tyre, mëgjithëse të vëndosur më afër Greqisë dhe nê kontakt më ta, ngjanë më shumë si tek latinët se sa tê grekëve të vjetër."
Pra, gjuha shqipe që gjuhëtarët dhe etnologet e kanë anashkaluar apo harruar, gjuhë e cila ka aftëisnë të na japi provat e egzistencës dhe mbijetesës së Pelazgëve dhe se ende edhe sot kjo gjuhë neve na mundëson ta deshifrojmi gjuhën Etruske ose të quajtur gjuha shqipe e dialektit Toskë që flitet sot në Gadishullin Ballkanik dhe më gjerë ...."

Për të vertetuar se ky emri Kaukaz ishte po i njejti mal që permendet nga Herodoti e Straboni, studiuesi i Akademisë mretnore nxjerr si argument emrin e malit Kogojon, i cili gjëndet në shpatin tjetër te këtyre vargmaleve kah ana e Moldavisë, qe quhej Bogdania në fillim por edhe Vlakia por nga turqit mori emrin Moldavia.
Pra, emri Kogojôn kuptojmi emrin e dikurshëm të malit =Kaszon= ku si rrënjë studiuesi e merrë =kau=si e barabart me "ko" pa e thek'suar gerrmen e fundit =Kôh-Kaszan= dhe kaloi me kohën qê ka sot ky emër i malit Kô-gâjon= nga =Ko-kasôn=
Sipas këtyre te dhenave, derisa dyshohet edhe nga Akademia mretnore se, emri i malit "kaukaz" i pershkruar dhe i njohur ne tekste nga autoret e njohurpara 2000 vitesh, mendoj se duhet hulumtuar edhe më tej në këtë drejtim, sepse tani kemi tri vende te ndryshme me emrin Kaukaz, Gjeorgji, Moldavi dhe tani sipas kësaj hartes që shohim këtu në këtë tem, na del njê Kaukaz në Shqipëri.

Poashtu edhe gafet e interpretimeve të deritanishme në lidhje më citimin e Hesiodit se; "pellazgët ishin aty para Hanes"...në realitet, këtu autori ka dashur të thoshte se, këta popujt e hënës, helenet apo Hallebana="H'alebana ose Albanët, erdhen në gadishullin tonë 300 vite pas Pellazgëve ! Vërtetohët në anën tjetër se as pellazgët nuk ishin autokton, por erdhen edhe ata nga këto viset e kaukazit por 300 vite para Helenëve ! Në dy rastet pra, ne popullit shqipëtar, nuk na perkasin këto migracione të Pellazgëve si dhe të Heleneve nga Armenia e Albania e Kaukazit... sepse populli yni është me një identitet tjetër, i races dinarike dhe europiane e jo i ardhur nga Azia !

Prejardhja e emrit Albania=Hallebana, iu kushtohej popujve të Hënës të cilêt vinin nga Kaukazi, dhe sipas kësaj analize, dëshmohët se pa dyshim popujt e ardhur ishin Helenet=greket si dhe pellazget para tyre, si dhe dêshmohët nga ana tjetër
se emri Albania iu është vënë Shqipërisë gabimishtë në vendë që të emertohej Greqia më këtë emër...Nga ky burim, kur e ndjekim rrugëtimin e "poujve të hanës" më këtë emër identifikohën vetëm se Helenët e ardhur nga këto vende të Kaukazit me ç'ka mund të prfundojmi se enigma që e lidhte emrin e "Albanisë së Kaukazit" më Albanin e Ilirisë, mendoj së është vetëm se një "gabim interpretimi" nga gjeografët, ku lidhje as etnike e as gjuhësore populli shqiptar nuk ka më popujt e ketyre viseve të kaukazit, por i përkushtohej ky emër "heleneve"=hallebana=al-ab-ana ! =albania !

 

Les Grecs ne relaschérent rien pour cela de l'animosité qu'ils auoient conceuë en ce temps-là contre les nostres, nbublians aucune sorte de déloyauté pour en venir à. bout. De façon que voyans les François épandus en diuers endroits , chacun empesché à se deffendre en son particulier, ils sâuisércnt d’vne nouuelle trahison contre eux. Ils prirent en cachette des Deputez de chaque ville , qu'ils enuoyérent à Iean Roy de Valachie et de Bulgarie , lequel les auoit trauaillé de tout temps , 8c leur saisoit encore la guerre : Offrans de le saire Empereur ,et de se rendre à luy , et mesme de mettre à mort tous les François : qu'ils luy prestcroient en outre serment de sidelité , et luy rendroient toute obeïssance comme à leur legiti me Seigneur:

Shqiptarët dhe Vëllahët

C'étoit une efpece d'hommes plutôt qu'un peuple particulier. Pour confirmer cette affertion , il ne faut que jetter les yeux fur la deûruction de l'empire Grec. Je commencerai par un paffage de Laonicus Chalcondyle , quoiqu'il me paroiffe rempli de fautes & encore plus obfcur.

Les Bulgares qui Myfiens habitoienr, dit-il, dans les environs du Danube y  & avoient Trinabe pour ville capitale. Ils étoient différens des Serviens, So»rabes ou Triballes, avec lef quels ne faut pas les confondre , puifqu'ils n'avoient pas la même origine.

 Les Triballes font la nation la plus» ancienne & la plus nombreufe de, nivers. Ils font venus dans le pays qu'ils habitent, après être fortis des  contrées qui font au-delà du Danube, & à l'extrémité de l'Europe , favoir » de la Croatie, du pays des Prufes qui » font fur l'Océan feptentrional, &c de  la Sarmatie, qu'on appelle aujour,, d'hui la Ruffie. Le froid exceffif qui regne dans ces climats les engagea , dit-on, à quitter leur patrie: ils pafy, ferent le Danube, acquirent par leurs » armes toute cette grande région qui. s'étend jufqu'au golfe Adriatique, vis à-vis des Vénitiens, & s'y établirent  Quoiqu'ils foient divifés en plufieurs  peuples, qui tous portent des noms n différens, leurs mœurs font les mêmes, & ils parlent encore aujour» d'hui la même langue: difperfés de  tous côtés, ils ont des établiffemens  dans toute l'Europe : quelques-uns » habitent la Laconie, dans le Péloponefe, près du Taygete ou Taenare; M un autre peuple occupe tout le pays qui s'étend depuis la Dace jufqu'au » Pinde , qui eft une montagne de la  Theffalie.On donne à l'un & à l'autre le nom de Blaques. Je n'ofe cepen» dant affurer qu'ils aient paffé dans M l'Epire ; mais je n'ignore pas que » les Triballes , les Myfiens , les IIw lyriens , les Polonois & les Sar, mates (ou Ruffes) parlent tous la  même langue, d'où je crois être en  droit de conclure qu'ils ont la même origine ; mais je ne trouve dans aucun  hiftorien comment ils ont adopté des » mœurs différentes, & fe font établis , dans les différens pays qu'ils occu» pent .

Il paroît y avoir de la contradiction dans ce paffage , puifque l'auteur dit plus haut, que tous les peuples qui ont la même origine que les Triballes, ont Çttffi les mêmes mœurs, & qu'ici il re connoît dans les mœurs une difference dont il ne fait pas la raifon; mais cette contradiction difparoît quand on fait attention que dans la derniere partie de ce paffage il parle des peuples qu'il appelle Blaques, & forme à leur fujet deux doutes ; le premier, fi des Blaques du Peloponefe, ou de ceux du continent, font defcendus les habitans de l'Epire ; l'autre, comment il fe fait que les Blaques n'aient pas les mêmes mœurs que les Triballes & les autres tribus de la même nation. A ces deux doutes il paroît en joindre un troifieme fur la maniere dont les Blaques fe font établis dans les différens pays qu'ils occupent. Il continue ainfi, & toujours fans répéter le nom des Blaques, comme dans les phrafes précédentes.

« Ils habitent en-deçà & au-delà du  Danube, & leur domination s'étend » dans une vafte région: il ne faut pas » confondre la haute & la baffe Myfie ,  comme fi elles étoient toutes deux en deça du Danube; il ell plus exact de » dire que la haute Myfie eft au - delà  de ce fleuve : la baffe Myfie eft celle » que l'on dit être habitée par les Bulgares.

Chalcondyle ne parle certainement ici de la haute Myfie qu'à l'occafion des Blaques, dont le pays a auffi été defigné fous ce nom par quelques Occidentaux , &c non fans quelque raifon, puifque les Blaques les plus voifins du Danube étoiept les anciens Myfiens, fuivant Nicetas. Reprenons maintenant toutes les Blachies que nous croyons avoir trouvées dans Chalcocondyle.Les La.nxi Blaques du Peloponnèfe doivent être le même peuple dont Phrantfa fait un portrait peu avantageux fous le nom d'Albanites, lorfqu'il parle des guerres du Peloponefe: ces perfides changeoient plusieurs fois de maîtres dans une feule emaine, & ftipuloient toujours qu'on leur laifferoit la garde de leurs bourgs & de leurs villes qu'ils appelloient caftras, dans leur langue mêlée de bai barie. Cette langue, comme l'on voit, devoit être à moitié latine.

Le même auteur, parlant d'une expédition de Mahomet II. dans l'Etolie, & aux environs de Neupacîe, qu'on appelloit alors Galata. Mahomet, dit-il,  réduifit en efclavage tous les habitans » de ce pays, non-feulement ceux qui étoient Vénitiens, mais auffi fes tri» butaires de la petite Valachie ». Nous voyons par-là à quoi peut fe rapporter le premier doute de Chalcocondyle. X'Epire, pays voifin, de l'Etolie, a voit des Blaques pour habitans, & cet auteûr ne savoit pas d'où ils y étoient venus.On le voit former fur les Albaniens des affer lions relatives aux doutes qu'ils avoient fur les Blaques. Il commence par aflrer qu'ils ne font pas Illyriens, c'eft-àdire qu'ils ne font pas d'origine Efclavonne; mais je fais, ajoute-t-ii, poup en avoir des preuves &e l'avoir entendu dire à des gens inftruits, que les Albaniens étant partis d'Epidamne, s'étendit rent dans les parties maritimes de l'Europe qui regardent l'orient, & qu'ayant fubjugué l'Etolie, l'Acarnanie , & une grande partie de la Macédoine, ils s'établirent dans ces contrées, & s'étendirent à-peu-près jufqu'au Pont-Euxin 8fi au Danube, & jufqu'à la Theffalie.

A travers les notions confufes de cet auteur peu inftruit, on voit que les Albaniens étoient les mêmes qu'on appelloit Blaques, entre la Dace & le Pinde; dans l'Etolie, ils n'étoient pas différens des petits Valaques; dans le Peloponefe, on les appelloit indifféramment Blaques ou Albanites: mais on peut nier que jamais un peuple parti de Dyrrachium ait fait toutes les conquêtes que lui attribue Chalcocondy le.Tout ce qu'il y a de vrai dans fon affertion, est que ce pays des Albanines proprement dits, étoit voifin de Dyrrachium.

Georges Acropolite, parlant des princes d'Epire contemporains de Théodore Lafcaris, dit qu'après la mort de Michel, Théodore fon frere gouverna l'Epire & étendit trop loin fa domination: car il ajouta, dit - il, à fes Etats  une grande étendue de pays qu'il en leva aux Italiens, et une beaucoup é plus grande encore qu'il conquit fur, les Bulgares. On comptoit entre fes, conquêtes la Theffalie, Achride, Prilape, Albanum, même Dyrrachium.Il s'empara de cette derniere ville, lofque Pierre (de Courtenai) vint re» clamer les droits de fa femme, laquelle étoit fœur des empereurs Baudoin Se.  Henri. Pierre fut battu près de Dirrachium , peu après fon débarquement,  paffa cette riviere, .&: alla s'engager  dans le territoire montueux & diffi cile d'Albanum, ou peu après il perp dit une bataille &c la vie .

"Dans tout ce paffage Albanum ne paroît être qu'une ville, qui doit plutôt avoir donné fon nom aux Albanites qu'aux Albanois, & dont on ne devroit pas foupçonner que les habitans se pusient tranfportés jufque dans le Peloponèfe; mais lorfque dans un autre endroit, Georges Acropolite parle d'un citoyen d'Albane, nommé Gulame, (Golemi) qui campoit dans le territoire de Caftorie, avec une armée qu'il avoit levée à Albane, on commence à croire que ce nom put devenir celui d'un grand et puisant peuple ; et on ne peut douter que cette Albaxie ne foit la même dont nous venons de parler, quand on confidere que la défection de Gulame, qui fe donna à l'empereur Jean, mit dans une état fâcheux les affaires de Michel, defpote de l'Epire & de la Theffalie ; et  lorfque peu après nous voyons ce même Michel céder à l'empereur le château de Prilape, Bolofe et Croas (Kruja) dans l'Albane, il ne doit plus nous refter aucun doute que ce nom n'ait été celui d'un pays affez conlidérable, & le même précifément qu'on a toujours appelle depuis Albanie, & dans lequel la fortereffe de Croie devint fi fameufe, pour avoir été le rempart des Chrétiens, lorfque Scanderberg la défendoit,& enfortoit comme un lion de fon antre, contre les armées formidables des Ottomans, fc. ce. Georges Acropolite parle encore d'Albane, pour dire que l'empereur Théodore Lafcaris en donna le commandement à Conftantin Chabaron, & que lui-même, ayant été Iajfl'é dans ces çontfees, alla de Theffalonique à Berroce, d'où il prit le chemin d'Albane , où il rriva par Caftorie & Achrida , en laiffant la Servie derriere lui.  Il partit d'Albane avec les habitans les plus diftingués de cette contrée qu'il mena à Dyrrafchium. Il s'étoit rendu de là à Prilape , lorfqu'il apprit que le commandant d'Albane avoit été trahi par fa bellefœur, & étoit prifonnier du defpote Michel. Auffi-tôt il prit la route d'Achrida, pour tâcher de remettre fur un meilleur pied les affaires des Albanites y & envoya au-devant un maître d'hôtel de l'empereur ;mais il fut enfuite trop heureux de fe retirer d'Albane: car , fijoute-t-il, la nation dus Albanites étoit entrée dans la conjuration de Michel, & s'étoit liguée avec ce perfide defpote. La paix fe fit fans que les Albanites rentraffent fous l'obéiffance de Théodore Lafcaris; ainfi il n'eft pas furpreuant qu'étant reftés unis avec le defpote, on leur ait attribué les conquêtes juefirent, en différens tems, les princes d'Epire, & qu'on les ait confondus evec les Blaques, dont ils ne différoient que par leurs noms.

Il n'eft pas douteux , ce me femble qu'Albane n'ait été le nom d'un pays peu éloigné de Dyrrachiujai. Je n'affurerois, pas de même qu'il y ait eu une ville Ai ce nom, puifque les paffages qui paroiffenile fuppofer, peuvent être expliqués par ceux qui en font le nom d'un pays.  II me femble pourtant que le nom d'Albanites que Ducas donne toujours aux Albanois, eft plutôt le dérivé d'un nom propre de ville que celui d'un nom de pays ; il acheve du moins de prouver que le nom des Albanois ne leur étoit point propre , & qu'ils le tiroient ou de leur ville principale ou de leur pays. Il y a toute apparence que la nature de ce pays qui étoit montagneux, donna lieu à la dénomination fous laquelle il  est connu , parce qu'on appella Albes ou Alpes les montagnes de ce canton , comme on apella Pyrénées des montagnes qui n'en étoient pas éloignées. Mais quelle qu'ait été l'étendue du territoire d'Albane, ou des montagnes qui donnerent leur nom aux Albanois , ne doutons point que ce nom ne foit devenu celui de tous les peuples qui leur reffembloient,  n'ait été le synonyme  ou à peu-près de celui des Blaques. Syrgianne, dit Cantacuzène, fe rendit par Locres & l'Acarnanie chez les Albanois qui habitent autour de la Theffalie ( & td. lit, flir l'Achelous).Ce font des bergers in idépendans avec lef quels Syrgianne  cétoit lié d'amitié, lorfqu'il commandoit en Occident. Ils lui donnerent des guides des qui le conduifirent chez le crales de Servie. Quelque tems après Andronic le jeune étant en Theffalie, les Albanois, qui sans avoir de rois menoient la vie pastorale fur les montagnes de cette province , & qu'on appelloit Malacafiens," Pocciens & Mafarites , du nom de leurs chefs, vinrent trouver cet empereur au nombre de douze mille, le faluerent & lui offrirent leurs fervices. Ce n'étoit pas qu'ils vouluffent fe foumeftre à lui; mais comme l'hiver approchoit, ils craignoient que les Romains n'en profîtafient pour les détruire: car outre qu'ils n'avoienr point de villes , le féjour des montagnes, où ils fe tenoient pendant ï'été, leur devcnoit infupportable par le froid qu'il y faifoit en hiver,  qui les obligeoit de defcendre dans la c plaine ; non que ces Albanois ne fuflent belliqueux; ils l'avoient prouvé plus d'une fois aux dépens des villes voilînes, & le prouverent encore peu après en renouvellant leurs brigandages ordinaires dans le territoire de plufîeurs villes fituées entre la Theffalie & Epidamne ; mais ils n'ofoient attendre dans la plaine la cavalerie Romaine qui étoit compofée alors de toutes les troupes na*; tionales de l'empire ,& ils n'en avoïeriî rien à craindre dans leurs montagnes. Andronic auroit même été hors d'état de les punir, s'il n'eût mené avec lui uni troupe de Turs qui étoient fantalfins. & très-bons archers. Ainfi la milice Romaine étoit devenue impuiffante contre. toutes ces efpeces de fauvages qui multiplioient le defpotime & les vexations du fouvefain & de fes efclaves privilégiés , & il fe formoit dans le cœur de l'empire des républiques indépendante qui abforboient toute fa fubftance. Telles étoient les communautés Albanoises, telles les seigneuries des Valaques. Mais je dois continuer la preuve que j'ai entreprife de la pluralité des Valachies.

Amurat, fils d'Orchan , dit encore George Phrantza, que j'ai déja cité fur les petits Valaques d'Etolie, Amurat n'ôta aux Bulgares qu'une petite partie de leur pays. Ce fut Bajazet, fuivant le même auteur, qui après avoir conquis une partie de l'Albanie, marcha contre Miltzas, prince de Blachie, & lui enleva une grande partie de fes états. Cependant il n'ofa combattre Milrzas dans les lieux difficiles où il s'étoit retiré , & lui accorda la paix, à condition qu'il feoit fofl trutare.

Bajazet conquit auffi une bonne partie de la Servie & de la Bulgarie ( mais on ne voit point qu'il ait jamais paffe le Danube , d'où je conclus que cette Valachie, fur laquelle régnoit Miltzas, étoit auffi voifine de la Servie que de la Bulgarie, & l'une de celles qui étoient au midi du Danube).

Mahomet, fils de Bazajet, continue  Phrantza , ne fe fut pas plûtôt rendu maître de tout l'empire qu'avoit poffedé fon pere, qu'il augmenta le tribut de la Mauro-Valachie & de la Bogdiane. La Mauro-Valachie étoit la Valachie noire , ou plutôt celle qu'arrofoit ce fleuveMaurus, près duquel Alexis Comnene avoir, battu les Patzinaces, après avoir été joint à Enos par les recrues que Meliffene avoit faites dans le pays voifin, & dont les Blaques faifoient une bonne partie: c'étoit auffi dans cette contrée, & par conféquent dans le voifinage de l'Hebre , qu'étoit le mont Maurus. La Mauro-Valachie étoit donc une partie de l'ancienne Thrace ou de la Macédoine.

Anmrat, fils de Mahomet, dit toujours  Phrantza, attaqua , mais inutilement , les Valaques & les Mauro-Valaques , & fe retira avec perte. Ayant enfuite entrepris une autçe expédition contre les feuls Valaques, & ceux-ci s'ëtafïï fait joindre par les Hongrois, les uns &e les autres furent battus , & perdirent environ 30 mille hommes. Voilà donc trois peuples de Valaques que connoiffoit George Phrantza, les petits Valaques dans l'Etolie, les Mauro-Valaques dans la Thrace , ou fur le Maurus, & les Valaques Amplement dits , que je crois être les Valaques du nord, qui con. fervent encore ce nom. Mais il y avoit encore une autre Valachie,dont Phrantza ne parle point, & que Chakocondyle nous a indiquée, quoique très-confufément. Je ne parle point de celle du Peloponefe , mais de la grande Valachie , dont le nom paroît avoir été fubftitué à celui de la Theffalie. Llb.i, c. Pachymère, parlant du grand projet  que le defpote Michel avoit formé d'enlever aux Latins la ville de Conftantinople 6c de s'y faire proclamer empereur, comme iffu de la famille des Anges, fait l'énumération des grandes alliances qui lui élevoient le courage, &e des autres moyens qu'il avoit d'exécu1 ter de grandes entreprifes. Son fils bâtard, nommé Jean, continue Pachymère, pouvoit le feconder avec de grandes forces que lui auroit fournies le peuple fur lequel il régnoit. Jean avoi cpoufé la fille de Taronas, & régnoit fur un peuple nombreux, qui le mettoit en état de foutenir lui feul de grandes guerres, & defaire des conquêtes fur les voifins ; car il avoit à fes ordres un armée compofée de cette nation, qui fut autrefois de race Grecque, qui en partagea le nom avec les autres Grecs, & que le fameux Achille mena au fiége de Troyes, mais qu'on appelle maintenant les Megaloblachites, Pachymère ne pouvoit défigner plus clairement la Theflalie, ou du-moins la partie maritime de cette contrée; mais, dit-il, on appelle aujourd'huiMegalo-Blachites ou grands Blachites, les habitans de cette contrée. Je crois que ces dernieres paroles ne fignifient pas moins clairement que les Theffaliens étoient alors connus fous le nom de grands Blaques,& leur pays fous celui de grande Blachie, ou de grande Valachie ; mais pour que la terminaifon que Pachimère donne au nom de ces Blaques, ne laiffe point de fcrupule fur l'explication que j'en donne, je citerai encore Georges Acropolyte,qui dît, qu'à la fuite d'une grande victoire, Afan, roi de Bulgarie, n'eut qu'à fe préfenter pour recevoir les foumiffions d'Andrinople , de Didymotreche, de tout le Bolere, de Serres , de la Pelagonie, de Prilape & des lieux voisins  qu'il parcourut aufli la grande Blachie , le rendit maître d'Elban, & fît piller un grand pays jufqu'à l'Illyrie. Voilà donc une grande Blachie, dont la pofition ne s'éloigne point de celle de la Theffalie ou du pays desMegalo:BIachites, ainfî que les appelle Pachymère ; mais ce favant auteur dit que les grands Valaquesavoient été Grecs, qu'ils en avoient porté le nom, & qu'Achille les avoit commandés. Ils delcendoient donc des. Theffaliens, ce n'étoient donc point des Jarbares; leur nom ne prouve donc point une origine Barbare, il ne prouve pas non plus le plus léger rapport avec celui de Flaccus, fondateur d'une colonie Romaine. Quelle colonie que celle qui auroit donné des habitans à la Myfie, à la Thrace, à l'Etolie & au Peloponefe, fans compter l'ancien pays. des Roxolans, ou la Valachie moderne! Mais dans le mont Haemus & au-delà, les Valaques font les anciens Myfiens; en Theffalie, ce font les anciens Theffaliens; en Macédoine & dans la Thrace ce font tous ceux qui s'adonnent à la vie paftorale, ou dont les troupeaux font la richeffe. Concluons de - là que par-tout les Valaques furent d'anciens îujeis de l'empire Romain, des Romains,

3es Grecs, des Illyriens, des Thraces , des Macédoniens , des Myfiens, qui devinrent Barbares en paflant fous le joug des Barbares, qui continuerent à l'être par leur mélange avec les Sclaves, & par leurs mœurs, &c à qui on donna un nom commun, ou parce que dans le fen qu'on lui prêtoit il leur convenoit à tous, ou parce que d'un peuple, à qui on l'avoit donné par quelque raifon particuliere, on le tranfporta à tous ceux dont la deftinée fut la même.

S'il refle encore quelque doute fut l'identité de la grande Blachie & de la Theffalie, un autre paflage de Georges Acropolite, que je dois citer ailleurs? le fera ceffer, ou plutôt il doit difparoître dès à préfent, devant un monument que nous a confervé Jean Cantacuzène; Lih.m; c'eft la Bulle d'or, par laquelle il con- c-n, fera à Jean l'Ange le gouvernement perpétuel & héréditaire de la Theffalie, à laquelle il ne donne pas d'autre nom dans fa narration; mais dans la Bulle même, la Theffalie n'eft pas nommée une feule fois: ce font les châteaux ou pays de Blachie dont Jean l'Ange eft créé chef & préfet, c'eft la préfeilure de Blachie qui lui eft conférée; c'eft: dans tout le pays de Blachie que Jean doit faire nommer les empereurs aux occafïohf accoutumées; ce font les confins de la Blachie qui doivent être maintenus fur l'ancien pied, & c'eft à la Blachie que Jean doit réunir les châteaux qu'il pourra recouvrer fur les frontieres. La Bulle ajoute que Jean l'Ange fera obligé de fervir l'empereur dans l'Occident avec tout le fojjat Romain & Albaniaqut, & au-delà de Chriftopolis, avec un auffi grand fojfat qu'il pourra. On appelloit ainfi le contingent provincial que devoit chaque gouverneur, peut-être du nom latin des foffés où retranchemens que les troupes provinciales avoient défendus dans leur infiitution. Les deux foffats que devoit la Theffalie font remarquables; le foffat Romain paroît être celui des Blaques. J'ai déjà propofé une conjecture fur l'étymologie de ce nom; en voici une autre qui n'eft pas fans vraifemblance.

Les Blaques, en général, étoient tous ceux qui nourriffoient des troupeaux. Telle dut être la reffource des malheureux habitans de l'empire qui, après avoir perdu leur patrie , envahie par les Barbares, fe réfugierent au loin dans d'autres provinces, ou qui, inquiétés fans ceffe dans la plaine où l'ennemi ïnoiffonnoit ce qu'ils a voient femé, fçj réfugierent dans les montagnes avec leurs troupeaux , & s'accoutumerent infenfiblement à ne compter que fur cette partie de leurs biens, & à préférer le féjour des montagnes à celui de la plaine. 

Si le mont Hœmus fut toujours appelle Balkan ou Balk dans la langue du pays, les Blaches ou Blaques furent d'abord leshabitans de cette montagne, & leur nom paffa à tous ceux qui leur reffembloient, finon on les appella ainfl dans le fens de metanaftes ou de peuples tranfplantés, comme un de nos annaliftes a dit, fous l'an 744 les Francs aile- Botefl rem en Baviere, lorfqu'arriva ce yvalus, le Romain jortit del'Allemagne. Walus' eft ici une émigration; ainfi les Romains fortis de la Sbuabe en 744, étoient des Walaqiies ou des émigrans, comme le furent la plupart des Valaques qui avoient fui devant les Barbares, ioit pour paffer d'une province à l'autre, ioit pour fe réfugier fur les montagnes. Si on me demande comment ce mot put être employé parles Grecs, je répondrai qu'ils en adopterent pluiieurs autres, que leur apprirent les Francs, les Germains & les Bretons, dont ils avoient toujours grand nombre dans leurs armées, & qui compofoient lagarde du palais; peut-être même les

habitans de ï'Haemus, dont uné granâV partie devoit defcendre des petits Goths , le donnerent-ils ce nom dans une langue qui ne leurétoit pas étrangere.

Il me reftcroit à dire comment les Blaques s'établirent au nord du Danube; mais fi je n'ai pas répondu à cette queftion par les obfervations que j'aï faites fur la conduite des Bulgares à l'égard de leurs prifonniers ; fi l'alliance perpétuelle de cette nation avec les Barbares qui furent les plus puiffans au nord du Danube, ne prouve pas la facilité avec laquelle ils purent faire & foutenir cet établiffement, je puis répondre qu'après tout ce que j'ai prouvé au fujet des Walaques, il y auroit de l'injuftice à alléguer contre moi une omiffion dont perfonne ne doit être furpris de la part des hiftoriens Grecs. J'ai pourtant encore une autre réponfe que me fournit l'hiftoire des Blaques & des Bulgares. Lorfqu'Alexis l'Ange remportait avec rapidité ces petits avantages par lefquels j'ai fini l'hiftoire des Blaques, fa perte étoit déjà réfolue & préparée; bien-tôt après, c'eft-à-dire en 1204 Conftantinople tomba au pouvoir des Latins, & cet évenement changea beaucoup la face des affaires relative^ ment aux Bulgares & aux Walaques.

Les Romains qui avoient fuivî l'emperereur détrôné, la plupart nobles,, prefque tous connus par de belles actions à la guerre, & nés dans les villes, de Thrace , où ils avoient leurs familles, offrirent leurs fervices au Marquis. de.Montferrat qui fubjuguoit la Grece. Il les refufa, en difant qu'il n'avoit pas befoin de foldats Romains. Ils s'adrefferent au nouvel empereur, & le fupplierent de les recevoir entre fes ferviteurs.. Baudoin les rejetta de même. Enfin ils eurent recours à Jean, frere d'Azan & de Pierre, qui né & élevé dans le mont Haemus, ravageoit depuis long-tems routes les provinces occidentales de l'empire, & déchaînoit contre elles les Seythes fes voifins. Jean avoit envoyé des ambaffadeurs aux Latins pour leur demander leur amitié, & en avoit reçu des lettres par lefquelles on ne l'invitoit pas comme un roi, mais on lui ordonnoit comme à un efclave de fe rendre à une conférence , dans laquelle il fembloit qu'on dût régler les conditionsde fa fervitude; les menaces étoient jointes au ton impérieux: s'il n'obéiffoit pas, la Myfie devoit bien-tôt devenir une conquête des Latins; & Jean 9. réduit à fa premiere condition , alloit être puni de fa révolte contre les Ro mains. Quoique ce prince redoutât ïèê terribles cimeterres des chevalirs Occidentaux, il n'ëtoit ni affez foible ni affez intimidé pour recevoir la loi lorfqu'on prétendoitla lui faire comme à un efclave; mais ce fut une raifon pour qu'il ne rejettât pas l'hommage des guerriers de Thrace. Il ne les retint pourtant pas auprès de lui ; il crut qu'ils lui feroicnt plus utiles dans leurs villes, où il les renvoya avec ordre de fe foulever contre les Latins, ou de s'y tenir prêts à l'y recevoir lorfqu'il fe préfenteroit à leurs portes avec une puiffante armée. Rarement le Ciel, qui donne le courage &c l'habileté aux conquérans, pour punir les peuples & les rois vicieux, leur donne la fageffe pour affermir leurs conquêtes & jouir de l'oppreffion de leurs femblables. En peu de tems la plus grande partie de la Thrace fut perdue pour les Latins. Les opérations de Jean, à la tête d'une armée nombreufe de Blaques &e de Scythes, celles de Baudoin Ôc fa défaite, font étrangeres au fujet que nous traitons. L'empereur fut conduit à Ternobe, on l'y chargea de fers, & Jean continua la guerre avec une armée compofée de Blaques , de Scythes & de Romains.

Cette union des Romains et des Blaïqes mérite peut-être plus notre attention que tous les évenemens de cette guerre, qui enfanglanta dans toutes fes parties la nouvelle conquête des Latins, & entraîna k ruine des villes les plus floriffantes de la Thrace: on y voyoit long-tems après, avec les relies de la magnificence & du luxe le plus recherché , l'horreur de la folitude & le fpectacle de la défolation. Tout ce que l'empire perdit alors ne fut pas fans doute un accroiffement aux forces & à la richeffe des Blaques& des Scythes; mais on peut affurer que les premiers fur-tout, outre les Romains qu'ils avoient d'abord accueillis , reçurent beaucoup d'autres fugitifs, & enleve- . rent aux Latins une grande partie da leurs nouveaux fujets; ce dut être la fuite des conquêtes faites & perdues fuccelîivement par les uns & par les autres; car les Blaques ne furent pas toujours heureux: mais ce que Nicetas , qui finit ici fon hiftoire, laiffe à nos conjecturesGeorges Acropolite nous l'apprend comme un fait certain. Cet hiftorien, ou ne s'accorde pas avec Nicetas fur d'autres points, ou nous cr* apprend plus que lui. Après avoir dit, par exemple, qu'Afan avoit deux fref es, Pierre & Jean, il ajoute qu'ilretinî ç ce dernier auprès de lui, & qu'il donna à Pierre, pour la gouverner en toute fouveraineté , une province, qu'on appella , par cette raifon, le pays Pierre, & dont les principales villes étoient la grande Parathlaba & Probate. Afan, dit-il, gouverna ce qui lui re£ toit d'une maniere vraiment royale , &e pendant neuf ans entiers. Au bout de ce tems il fut tué par Ibangus, qui étoit fon coufin.germain, l'un & l'autre étant fortis de deux freres. Jean, frere d'Afan, fut fon unique héritier, parce que les Bulgares ne voulurent point fe foumettre à Pierre , & que Jean, fils d'Afan y étoit encore mineur. C'étoit le frere d'Afan qui étoit empereur des Bulgares (les Grecs lui donnent le titre de BaJT' leus, comme à leur fouverain), lorfqu les Latins devinrent leurs voifins.

Georges Acropolite rapporte enfuit© la défaite de Baudoin par les Scythes , que Jean avoit envoyés au fecours d'Andrinople, après s'être emparé luimême de Philippopole. Les habitant d'Andrinople que Jean avoit préfervés du joug des Latins, refuferent de fubir le fien, & après avoir effayé vainement de le leur faire recevoir, indigné de leur mauvaifefoi, il courut toute la Macédoine , ravageant & dctruifant les villes, dont il emmenoit tous les habitans, afin que fi jamais l'empire Gree fe relevoit, on ne trouvât quedes défer» dans les endroits où il y avoit eu des hommes ôc des villes. Ainfi il détruifit de fond en comble Philippopole, grande & belle ville fituée fur l'Hébre, Héraclée, Panion, Raedefte, Chariupole Trajanople, Macrès, Claudiopole, Mofynople, Peritheorie, & un grand nombre d'autres, dont il feroit trop long de rapporter les noms. Tous les habitant qu'il en tira, tk qui faifoient un peuple immenfe , il les tranfporta fur le Danube, où il leur bâtit des villes, auxquels les il fît donner les mêmes noms qu'avoient eu celles qu'il venoit de détruire.. C'étoit, difoit-il, pouf reparer les pertes que les Bulgares avoient effuyées de la part de ce Bafile qu'on avoit appellé le Bulganortone, par où il faifoit entendre qu'il méritoit à auffi jufte titre le furnom de Romaeoctone. La haine desRomains lui donna celui de Scylojoanlies , ou de chien de Jean.

Jean mourut fous les murs de TheflVlonique, d'une pleuréfie, & fon fils Phorilas ou Borilas, s'empara du trône. Jean,, fils d'Afan, fe réfugia chez les Scythes ces Scythes étoient les Rofes, ainfi que. lçs appelle l'hiftorien que no-uis fuivons,, ou les Eufles, comme on les appelle aujourd'hui. Jean , fils d'Afan , pafla quelque tems chez eux, & s'y occupa à raffembler autant d'aventuriers qu'il en put mettre dans l'es intérêts. Lorfqu'il fe crut aflez fort, il réclama lHiéritage de fon pere, attaqua Borilas, le vainquit, & fe rendit maître d'un grand pays. Baïilas reftoit à Trinobe; il y foutint un fiége de fept ans, au bout defquels fes partifans fe rendirent au fils d'Afan , & lui laifierent la liberté de fuir; mais il fut pris,  Jean lui fit crever les yeux, après quoi il refta paifibje poffeffeur de la Bulgarie. Il eft remarquable que Georges Acropolite & Nicephore Gregoras ne donnent jamais d'autre nom au pays fur lequel régna la poftérité d'A fan. Le fecond ne nomme la Blachie qu'une fois,& pour la diitinguer évidemment de la Bulgarie; c'eft à l'endroit où parlant d'un Craie de Servie , qui fe rendit fameux au tems d'Andronique II. il fait l'énumération de fes mariages, telle que je la rapporterai dans la fuite.

Je crois avoir indiqué une époque à laquelle on peut rapporter avec toute forte de vraifemblance, l'établirîement des Blaques feptentrionaux dans le pays qu'ils occupent encore aujourd'hui c'eft-â-dire dans la Valachie & la Moîavie & dans une partie de la Hongrie. Jean premier fut le fondateur de ces colonies Romaines, fi elles n'étoient pas anciennes que lui ; il dépeupla la hrace & la Macédoine pour les former. Les Valaques, difent nos géogra- DoM phes modernes, habitent en Hongrie les Vàffet. collines ou les montagnes voifmes du f.7f3. Danube , & n'aiment pas à demeurer dans les plaines, excepté dans leurs *$7' provinces deValaquieck de Moldavie. Il paroît par leur idiome & leurs coutumes qu'ils ont une origine Romaine ou Italienne, & ils fe vantent en effet de tlefcendre des anciens Romains ou Italiens (prétention très-ancienne & bien fondée à plufieurs égards). Leur langue cft un Latin ou Italien corrompu; ils fe fervent néanmoins des caracteres Illyriens ou Efclavons. Ils font fins & rufés , & s'appliquent principalement *, à la nourriture des troupeaux ; ils font plus humains Ôr moins ruftiques que  les Hongrois &c les Roffiens; ils profeffent, comme ces derniers, la reli» gion Grecque .

Mais c'eft bien mal connoître I'hiftoire ancienne de l'Europe, que d'avan- *2i, cer, comme l'a fait uagéographç moderv, ne, que les Valaques, ,autres peuples, Barbares , prjjrept la place des Gotb

d'Euphilas; au neuvieme &e dixîemé fiecles, & fe diviferent en Ugroblaques &en Moldaublaques; que ces peuple, fe convertirent à la foi dès le dixieme » liecle, mais qu'il n'y eut pas beaucoup » de religion (chez eux) jufqu'au trei» zieme fiecle, qu'ils fe foumirent au patriarche de Conftantinople, dont ils » prirent la créance & le fchifme». C'eft ainfi qu'on a défiguré l'hiftoire de l'Europe , pendant qu'on étudioit foigneufement celle de l'Afrique & de l'Afie, & les beaux fiecles de la Grece & de Rome , qui n'ont rien de commun avec l'état préfent d'aucun peuple de la terre; mais fuirons encore l'hiftoire du nouveau royaume de Bulgarie, jufqu'à ce qu'elle nous conduife à l'établiffement des Tartares dans le voifinage de cet empire.

Théodore Comnene, avant Téodore 'écrop. c. Lafcaris  avoit recherché l'alliance de Jean Afan, ou plutôt de Jean, fils d'Afan, & l'avoit cimentée par le mariage de fon frere Manuel avec une fille naturelle de Jean; mais au mépris de ce (. traité, il attaqua le roi de Bulgarie, parce qu'il crut le pouvoir faire avec avantage. Il fut défait & pris, après quoi le fils d'Afan fit toutes les conquêtes dont j'ai parlé plus haut. Cependant il fouffrit que Manuel, frere de Théodore , fe fît un état indépendant de lui & de l'empire, & l'en laiffa jouir pailiblement, tant que fubfifta le mariage de Manuel avec fa fille naturelle. Le fils e, d'Afan avoit pour" femme légitime Marie , qui étoit Hongroife, & qui l'avoit rendu pere d'une princeffe nommée Hé- c, JH lene, laquelle n'avoit que neuf ans lorf. que l'empereur Jean Ducas la fit demander à fon pere pour Théodore Lafcaris , fon fils, qui n'avoit qu'onze ans. Le mariage fut fait par le patriarche Grec de Conftantinople, & à cette occafion, comme auffi en confidération de Cette alliance , il fut ftatué par un décret impérial & fynodal, que l'évêque tle Trinobe, jufqu'aiors foumis au patriarche, en feroit déformais indépendant , &c prendroit lui-même le titre de patriarche: c'eft de ce tems & de cet a&e ique l'on doit dater l'indépendance de I eglife de Valachie, comme de celle de Eulgarie.

Cependant le fils d'Afan fe repentit c,, d'avoir trop bien fervi les Grecs, enleva fa propre filie avant que le mariage fût confommé, & peu après il fit alliance avec les Latins, dont il ne vouloit pas ïa ruine , & à qui il venoit d'arriver un çenfort. Vers ce tems, dit Georges Acro-polite,les refles des Scythes pafterent té Danube avec leurs femmes & lears enfans. Cette nation avoit été réduite à la dure néceffité d'abandonner fa patrie ravagée par les Tartares : ceux qui avoient échappé à l'épée de ces redoutables brigands, pafferent le Danube fur des outres, malgré la refiftance des Bulgares qui ne vouloient pas donner le paffage à une auffi grande multitude, & une partie alla s'emparer de phîfieurs cantons de la Macédoine ; d'autres chercherent leur fubfiftance dans les plaines de l'Hebre; d'autres dependirent plus .bas, & errerent fur le bas Hebre, dans la partie de fon cours où les peuples voifins lui donnoient dès-lors le nom de Maritze. Par-tout ils pillerent, ravagerent , & firent des prifonniers qu'ils vendirent aux habitans des grandes villes, dont ils n'avoient pu fe rendre maîtres , telles qu'Andrinople, Didymothaîque, & autres.

Les Latins déjà réconciliés avec Jean Afan, firent alliance avec ces Barbares vagabonds, qui les fervirent bien contre l'empereur Jean Ducas. Il paroît qu'ils étoient les mêmes qui avoient pris le malheureux Baudoin , & la maniere dojntils avoient parlé le Danube,indique tjir* c'étoient des Comans &c non des Ruffes,les mêmes dontNicetas Choniate fait ce portrait, qui ne peut convenir aux Ruffes: « lisent, dit - il, pour ar- Mam n mes un arc & un carquois qu'ils penfndent à leur épaule & qui eft rempli de u,  fleches ; quelques  uns d'entre eux lancent des javelots, ou s'en fervent » dans le combat au-lieu de piques. Le » même cheval porte fon maître dans lé » combat & le nourrit de fon fang j .fi c'eft une cavalle, un cuir rempli M de liège, & fi bien coufu qu'il n'y h entre pas une goutte d'eau, eft tout ce dont un Scythe a befoin pour » pafler les plus grands fleuves, il fe met deffus le cuir avec fa felle &c fes » armes, tient fon cheval par la queue » &c paffe le Danube, qui eft plutôt une .; » mer qu'un fleuve, fans autre bateau » que fon cuir, &c fans autre rameur que » fon cheval ». Ces mœurs n'étoient certainement pas celles des Rufles qui paffoient chez les Grecs pour'être trèschrétiens. On peut donc affurer que les Comans, jufqu'alors les fideles alliés des Blaques & des Bulgares, furent te peuple que les Tartares forcerent de le difperfer. On fut en Occident, & fur-tout dans la Hongrie, qu'ils n'aoient pas tous paffe le Danube pour Tome. XII,